Ναρκισσισμός: Ζούμε, πράγματι, σε μια κοινωνία ναρκίσσων;
http://www.i-psyxologos.gr/narkissismos/ Ζούμε στην εποχή του εγωκεντρισμού και της εγωπάθειας. Αυτή είναι μια ευρέως διαδεδομένη άποψη που ενισχύεται και από διάφορες έρευνες ανά τον κόσμο που δείχνουν πως ο αριθμός των ατόμων που λειτουργούν με τρόπο ναρκισσιστικό έχει αυξηθεί σημαντικά -περίπου κατά 30%- , τις τελευταίες δύο δεκαετίες τουλάχιστον. Είναι γεγονός πως εύκολα αποκαλούμε κάποιον «νάρκισσο», όταν, για παράδειγμα, δείχνει να ασχολείται λίγο παραπάνω με την εμφάνισή του ή μοιάζει να θέλει να προβάλλεται. Πόσο σωστό είναι, όμως, αυτό και πόσο μπαίνουμε στη διαδικασία να αναρωτηθούμε αν κάτι ανάλογο ισχύει, ενδεχομένως, και για εμάς τους ίδιους; Μήπως η πεποίθηση που έχουμε αναπτύξει πως η κοινωνία μας βρίθει ναρκίσσων και πως και η ίδια λειτουργεί με τρόπο ναρκισσιστικό βοηθά στο να αποποιηθούμε κάθε είδους προσωπική μας ευθύνη για οτιδήποτε δεν λειτουργεί σωστά; Όταν τόσο συχνά και εύκολα ο ναρκισσισμός χρησιμοποιείται ως μοντέλο εξήγησης για οτιδήποτε δεν μας αρέσει στους άλλους, δεν αποτελεί και αυτό, με τη σειρά του, έναν άκρως ναρκισσιστικό τρόπο λειτουργίας και θεώρησης των πραγμάτων; Μια αδιαμφισβήτητη ιστορική αλήθεια Αποτελεί αδιαμφισβήτητη ιστορική αλήθεια πως η εκάστοτε γενιά/νεολαία, ασχέτως χρονικής περιόδου, θεωρούνταν πάντα από την προηγούμενή της ως εγωκεντρική, ανεπαρκής και με «λάθος» στόχους και όνειρα. Δεν έχει υπάρξει γενιά που να μην έχει κρίνει, κατακρίνει, αποδοκιμάσει και χαρακτηρίσει τη επόμενή της ως εγωκεντρική, ναρκισσιστική, ανεπαρκή, αδιάφορη και απορριπτική απέναντι σε παλιές βασικές αξίες και στόχους. Αυτό είναι, συνοπτικά, το αποκαλούμενο «χάσμα γενεών». Αυτό, από μια άποψη, είναι κατανοητό. Δεν είναι καθόλου εύκολο να αποδεχθεί κάποιος την αμφισβήτηση των βασικών του αξιών και πως ίσως ζούσε σε ένα ψέμα. Πως όλα όσα πίστευε και για τα οποία, ενδεχομένως, αγωνίστηκε, και βάσει των οποίων έκτισε τη ζωή του, να απορρίπτονται και, ως ένα βαθμό, να υποτιμώνται από τη νέα γενιά. Πως η επαναστατικότητα, τα ακούσματα και, εν γένει, οι πολιτισμικές αξίες της δικής του εποχής αντικαθίστανται από μπιτάκια, ορθάδικα, ταττού, σκουλαρίκια σε κάθε σημείο του σώματος κ.ά., για να μιλήσουμε για τη σημερινή γενιά. Η δική μου γενιά αποκαλούνταν συχνά-πυκνά, με μια γενναία δόση απαξίωσης, από τους παλαιότερους ως «γιεγιέδες» ή «τεντιμπόηδες» (πολλές φορές νέοι, με «απρεπή» για τους πολλούς εμφάνιση, διασύρονταν δημόσια) γιατί ακούγαμε Beatles, Rolling Stones και άλλα γνωστά ροκ συγκροτήματα και γιατί αφήναμε μακριά μαλλιά και φαβορίτες. Πάντα, όμως, το ίδιο συνέβαινε, ανεξαρτήτως εποχής. Λέγεται, για παράδειγμα, πως, 2 500 περίπου χρόνια πριν, ο Σωκράτης φέρεται να είπε πως «η νεολαία μιλά, ενώ θα έπρεπε να εργάζεται» και «κοκορεύεται για τα καλέσματα που έχει». Ένας ανάλογος αφορισμός, διαποτισμένος από τις αντίστοιχες ηθικολογικές κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης, ήταν και η άποψη του S. Freud που θεωρούσε τις γυναίκες, που δεν συγκινούνταν από τα συναισθήματα και την όποια προσέγγιση των ανδρών, ως συναισθηματικά φτωχούς νάρκισσους των οποίων ο εγωκεντρισμός δεν ήταν παρά μια αναπλήρωση του φθόνου τους για το πέος που τις έλειπε. Εάν αυτό εκφρασθεί με διαπροσωπικούς όρους, θα είναι σαν να λέμε: «Αφού δεν ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον που της δείχνω, μη θεωρώντας με ελκυστικό άντρα, θα πρέπει να είναι ψυχικά διαταραγμένο άτομο»! Παθολογικός ή αναγκαστικός ναρκισσισμός; Προσωπικά συντάσσομαι με την άποψη που θεωρεί πως οι βασικές δομές του ανθρώπινου ψυχισμού δεν έχουν αλλάξει διαχρονικά και πως τα ποσοστά του παθολογικού ναρκισσισμού, ως κλινική διάγνωση, δεν φαίνεται να έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα, σε σύγκριση με το παρελθόν. Αυτό που σίγουρα έχει αλλάξει είναι ο τρόπος που εκδηλώνει πλέον αυτός ο ψυχισμός τις διάφορες ανάγκες του. Για παράδειγμα, οι δυνατότητες που έχει κάποιος σήμερα να βελτιώσει και να προβάλει την εικόνα του προς τα έξω, δηλαδή να αγοράσει και να πουλήσει μια «βελτιωμένη» και «ισχυρότερη» ταυτότητα είναι απείρως περισσότερες και πιο προσβάσιμες στους περισσότερους απ΄ ότι ήταν στο παρελθόν (π.χ. εξελιγμένης τεχνολογίας καλλυντικά, χειρουργικές αισθητικές επεμβάσεις, ένδυση, αξεσουάρ, προβολή στο διαδίκτυο κ.τ.λ.). Κάθε εποχή παρέχει στους ανθρώπους διαφορετικές δυνατότητες και τρόπους διαχείρισης του άγχους τους. Ταυτόχρονα, αυτό που φαίνεται να έχει συμβεί είναι πως οι ναρκισσιστικές άμυνες έχουν ενισχυθεί σημαντικά στον τρόπο λειτουργίας των ατόμων που ζουν στις σύγχρονες νεοφιλελεύθερες κοινωνίες του Δυτικού πολιτισμού. Το αξίωμα της ελεύθερης επιλογής, που θεωρητικά έχει ο καθένας μας για τη ζωή που θέλει να ζήσει, έχει αυξήσει σε μη ανεκτά για πολλούς όρια το βάρος της ευθύνης για το ίδιο τους το μέλλον. Η συστηματική επίρριψη ευθυνών για την όποια δυσλειτουργία, λανθασμένη επιλογή ή αποτυχία στους άλλους -μια συνήθης ναρκισσιστική άμυνα- φαντάζει πλέον ως αναγκαία καθώς μειώνει, έστω και ευκαιριακά, το βάρος της προσωπικής ευθύνης που άλλως θα ήταν δυσβάστακτο. Η χρησιμοποίηση, όμως, ναρκισσιστικών αμυνών και στρατηγικών (αυτοπροβολή, επίρριψη ευθυνών στους άλλους κ.ά.) από τους ανθρώπους, για ψυχική και όχι μόνο προστασία, δεν σημαίνει απαραίτητα πως τα άτομα αυτά πάσχουν από μια ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (Ν.Δ.Π.). Όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν, κάποιες φορές, ανάλογους τρόπους προστασίας της αυτοεικόνας τους, όταν θεωρούν πως αυτή απειλείται. Η διαφορά με ένα άτομο με Ν.Δ.Π. είναι πως αυτό χρησιμοποιεί αυτές τις άμυνες και στρατηγικές πολύ πιο συχνά, έντονα και παρατεταμένα, δηλαδή συστηματικά. Συχνά, διατυπώνεται η άποψη πως η σημερινή γενιά λειτουργεί ναρκισσιστικά, δίνει υπερβολική έμφαση στην εμφάνιση, στη χρήση νέων τεχνολογιών κ.τ.λ. Μα, στην κοινωνία που ζούμε, αυτό αποτελεί έκφραση του ένστικτου επιβίωσης. Ο μέσος νέος/νέα, για να επιβιώσει μέσα σε αυτές τις συνθήκες, θα πρέπει να υπερτονίζει τις θετικές του πλευρές που, αν δεν τις διαθέτει, θα πρέπει να τις εφεύρει. Όποιος δεν μπορεί να ακολουθήσει θα συναντήσει σοβαρά εμπόδια στη συνέχεια της πορείας του. Αυτό δεν σημαίνει πως καθαγιάζουμε αυτόν τον τρόπο λειτουργίας. Απλά, προσπαθούμε να τον αιτιολογήσουμε. Διάφοροι τρόποι ναρκισσιστικής διαφυγής Στην εποχή που ζούμε, παρατηρούμε μια έντονη προσήλωση στην εξωτερική εμφάνιση και στο τέλειο σώμα -με ταυτόχρονη απαξία για το φυσικό σώμα- στη σεξουαλικοποίηση παρά στην πηγαία έκφραση της σεξουαλικότητας και σε μια διακαή επιθυμία αναγνωρισιμότητας και δημόσιας προβολής χωρίς την ύπαρξη αντικειμενικών ή/και υποκειμενικών προϋποθέσεων, δηλαδή χωρίς την ύπαρξη κάποιων ιδιαίτερων προσόντων. Κάτι άλλο που παρατηρούμε είναι μια άρνηση ή απροθυμία των νέων ατόμων να ενηλικιωθούν και να αναλάβουν επιπλέον ευθύνες, πέραν αυτών που αφορούν το άτομό τους. Βλέπουμε, λοιπόν, ο γάμος και η απόκτηση παιδιών να μετατίθενται ολοένα και περισσότερο σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ταυτόχρονα, έννοιες όπως η αλληλεγγύη, η συνεννόηση, η κατανόηση, η αμοιβαιότητα, η συναισθηματική πίστη και ειλικρίνεια, η δημοκρατία και η αξιοκρατία δεν βρίσκουν πλέον αρκετά γόνιμο έδαφος για να ανθίσουν. Ο σεβασμός πλέον απαιτείται παρά εμπνέεται. Οι νέοι άνθρωποι φαίνεται πως δεν αποφεύγουν μόνο τη δημιουργία οικογένειας ή κοινής ζωής, αλλά και τη δημιουργία ουσιαστικών και μη ελεγκτικών διαπροσωπικών σχέσεων όπου ο Άλλος εκτιμάται συνολικά ως το συγκεκριμένο άτομο που είναι και όχι μόνο για κάτι συγκεκριμένο που μας βολεύει ή μας συμφέρει. Όλα αυτά δεν είναι παρά ναρκισσιστικοί τρόποι διαφυγής που οδηγούν, αντί στα γόνιμα εδάφη μιας ουσιαστικής συνύπαρξης, σε ψυχικές ερήμους και προσωπικά αδιέξοδα. Πότε αποτελούν πρόβλημα τα ναρκισσιστικά στοιχεία προσωπικότητας; Στη θεωρία της ψυχολογίας της προσωπικότητας, ο ναρκισσισμός αποτελεί ένα στοιχείο της προσωπικότητας μεταξύ πολλών άλλων. Ο ναρκισσισμός συνιστά κλινικό πρόβλημα -είναι, δηλαδή, παθολογικός- όταν ένα άτομο εμφανίσει έναν συγκεκριμένο αριθμό προκαθορισμένων κριτηρίων που του δημιουργούν σοβαρές προσωπικές και διαπροσωπικές δυσκολίες. Ένα χαρακτηριστικό κριτήριο παθολογικού ναρκισσισμού είναι όταν οι σχέσεις και τα περιβάλλοντα στα οποία κινείται κάποιος με αυτήν τη διαταραχή πλήττονται σοβαρά από τη συμπεριφορά του ατόμου αυτού. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο των ατόμων αυτών είναι η απουσία αυτοκριτικής και αυτογνωσίας. Εάν κάποιος δώσει, σε ένα τέτοιο άτομο, να διαβάσει τα κριτήρια της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας και να πει αν αναγνωρίζει κάποια από αυτά στον εαυτό του, η απάντηση που θα δώσει θα είναι αρνητική. Σε κανέναν δεν αρέσει η κριτική και, όταν γίνονται αποδέκτες της, προσπαθούμε να υπερασπισθούμε τον εαυτό μας με διάφορους τρόπους. Η διαφορά με ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή (Ν.Δ.) είναι πως, σε μια τέτοια περίπτωση, προσπαθεί πάντα να μεταθέτει μη αποδεκτά αισθήματα και χαρακτηριστικά στους άλλους. Τα άτομα με Ν.Δ. δεν έχουν τις προϋποθέσεις για δημιουργία αμοιβαίων διαπροσωπικών σχέσεων, «να μπουν στα ρούχα του Άλλου», δηλαδή να τον συναισθανθούν. Δεν αντέχουν την αποτυχία και είναι, κατά βάθος, πολύ ανασφαλή και με χαμηλή αυτοεκτίμηση άτομα. Όταν κάποιος δεν μπορεί να κάνει αυτοκριτική, στερεί από τον εαυτό του τη δυνατότητα να μάθει από τα λάθη του και να ωριμάσει ως άτομο. Εάν πάντα κάποιοι άλλοι φταίνε, τότε όχι μόνο δεν προχωράμε, αλλά τσαλαβουτάμε στο ίδιο σημείο, δημιουργώντας γύρω μας βούρκο. Επίλογος Δημιουργούμε πάντα την κοινωνία που χρειαζόμαστε και άρα, κάθε φορά, αυτή που μας αξίζει. Τα παιδιά δεν διαπαιδαγωγούνται μόνα τους. Πάντα υπάρχουν γονείς που τα επηρεάζουν καθοριστικά με όλα όσα κάνουν ή δεν κάνουν. Και όσο υπάρχουν γονείς που διαπαιδαγωγούν και ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να χρησιμοποιούν τους αγκώνες τους για να πάνε μπροστά στη ζωή, αλλά και άνθρωποι που έχουν ως μότο τους το «Κοίτα τη δουλειά σου και άσε τους άλλους να πνίγονται», θα συμβάλλουν αποφασιστικά στη δημιουργία μιας κοινωνίας που λειτουργεί με τρόπο ναρκισσιστικό. Σε μια τέτοια κοινωνία, και με την αποφασιστική συμβολή των Μ.Μ.Ε., ευνοούνται συνήθως οι ευφάνταστοι, τα κάθε είδους «ψώνια», αλλά και άτομα που διαθέτουν ναρκισσιστικά στοιχεία προσωπικότητας ώστε να μπορούν να δίνουν τη δική τους «παράσταση». Όσοι δεν τα καταφέρνουν εξίσου καλά νιώθουν συχνά ευάλωτοι, δυστυχισμένοι, παραγκωνισμένοι και χωρίς σημαντικό ρόλο στην παράσταση που λέγεται «ΖΩΗ». Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D., Κλινικός Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ Εναλλακτικό αρχείο: http://hostvis.net/pipermail/orasi_hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθόνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ _____________ Τα ηχογραφημένα βιβλία με φυσική φωνή που ανεβαίνουν στις βιβλιοπροτάσεις προσφέρονται από τις βιβλιοθήκες που λειτουργούν οι φορείς των τυφλών ____________
