Μινιμαλισμός: Η τέχνη του ελάχιστου Minimal, μινιμαλιστικό, μινιμαλισμός. έννοιες παρεξηγημένες, πολυχρησιμοποιημένες, πολλές φορές λάθος δοσμένες στη σύγχρονη εσωτερική διακόσμηση. Όροι που συχνά χρησιμοποιούνται από άτομα που θέλουν να δηλώσουν ότι αναζητούν -ή ζουν- σε χώρους λιτούς, μοντέρνους, λευκούς κατά προτίμηση, υπονοώντας χώρους από όπου εκλείπουν τα κλασσικά έπιπλα, τα σκαλίσματα, οι βαριές κουρτίνες. Αυτή όμως είναι ένα μικρό μέρος της πραγματικής έννοιας του μινιμαλισμού.
Ποια είναι η πραγματική ιστορία του, πώς ξεκίνησε, από πού προέρχεται, τι πρεσβεύει και πώς εξελίσσεται στο σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του μινιμαλισμού και ποια τα λάθη που κάνουμε; Σε γενικές γραμμές, με τον όρο "μινιμαλισμός" εννοούμε την αυστηρή απουσία κάθε περιττού στοιχείου, σε ένα χώρο, ένα έργο τέχνης, ένα μουσικό κομμάτι, μία ταινία, έτσι ώστε να επικεντρωνόμαστε στην ουσία των πράξεων και όχι του εντυπωσιασμού. Ταξιδεύουμε πίσω στο 1930, τότε που οι ιδέες του Bauhaus προπαγανδίζονται έντονα και το "μοντέρνο κίνημα" στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, πολεμιέται αμείλικτα, με αποτέλεσμα οι σημαντικοί εκφραστές του, αρχιτέκτονες όπως ο Gropius, o Mies van der Rohe, ο Breuer κ.ά., να αυτοεξοριστούν στην Αμερική, λόγω των κοινωνικών συνθηκών του Μεσοπολέμου και να μεταδώσουν εκεί πρωτίστως τις ιδέες τους. Στις Η.Π.Α., λοιπόν, ο Mies van der Rohe ήταν αυτός που χαρακτηρίσθηκε πρωτοπόρος τεχνίτης του χάλυβα και μαζί με τον Gropius έδωσαν την ώθηση για τα ψηλά ευθυτενή κτίρια της Αμερικής, χαρακτηριστικά του μινιμαλισμού που θαυμάζουμε -από τεχνικής άποψης τουλάχιστον- μέχρι και σήμερα. Αναφερόμενοι στο χάλυβα, πρέπει να επισημάνουμε πως ήταν από τα στοιχεία που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ξεκίνημα και την πορεία του μινιμαλισμού, αφού προσαρτήθηκε εκείνη την εποχή στην κατασκευή κτιρίων, δίνοντας απεριόριστες δυνατότητες για λιτές κατασκευές, συνδυαστικά με το γυαλί. Χαρακτηριστικά κτίρια του Mies van der Rohe, όπως οι πολυκατοικίες στο Lake shore Drive, το Seagram Building και η κατοικία των Fansworth, χαρακτηρίζονται από τη σεμνότητα, την ποιότητα και την αυστηρότητα των γραμμών, την "αρχαιοελληνική" απλότητα και γνησιότητα. "Καθαρά" υλικά όπως το γυαλί, ο χάλυβας, η πέτρα, το ξύλο κάνουν αίσθηση σε αυτή τη νέα τάση. Η φράση-κλειδί που ακολουθεί το κίνημα μέχρι τις μέρες μας, είναι το "Less is more" (το λιγότερο είναι περισσότερο) και περικλείει κάθε αρχή του κινήματος. Στις μέρες μας παρατηρούμε πως οι τάσεις του μινιμαλισμού παύουν να είναι το ίδιο απλές με την αρχική και ευρύτερη έννοια του κινήματος. Αναφερόμαστε σε μίνιμαλ χώρους, ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή τους πανάκριβα μάρμαρα, δυσεύρετα ξύλα, χαλαζιακές επιφάνειες και άλλα πολύτιμα υλικά Στην Ευρώπη, ο μινιμαλισμός φθάνει μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Η Μοντέρνα Αρχιτεκτονική, που όλο αυτό το διάστημα είχε βρει καταφύγιο στην Αμερική, συναντά μία Ευρώπη κατεστραμμένη και θεωρείται ως η "αρχιτεκτονική της ελπίδας" και το κίνημα του μέλλοντος, χωρίς ιστορικές αναφορές σε μορφές και αρχές, αλλά με επιδίωξη το φως, τον αέρα και τον ήλιο, στοιχεία που παρομοιάζονται με την ελευθερία. Μερικά χρόνια αργότερα, γύρω στο 1960, ο μινιμαλισμός εισέρχεται στη ζωγραφική και τη γλυπτική, με βασικούς ερμηνευτές τους Καρλ Αντρέ, Ντόναλντ Τζαντ, Μπράις Μάρντεν και Ρόμπερτ Ράιμαν. Στη γλυπτική, εκφράστηκε με δομές που προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τις ιδέες μας για το χώρο, την κλίμακα και το σχήμα, μέσα από τρισδιάστατες κυρίως κατασκευές. Το κίνημα αυτό, στις πλαστικές τέχνες και τη ζωγραφική αρχικά, είχε διάφορες ονομασίες, όπως "πρωταρχικές δομές", "συστηματική ζωγραφική" και "Η τέχνη του πραγματικού", μέχρι να καταλήξουν το 1968 να το ονομάσουν "μινιμαλισμό". Από το κίνημα δεν ξέφυγε και η μουσική. Σε αντιστοιχία με τις εξελίξεις στη ζωγραφική και τη γλυπτική, μια ομάδα νεαρών συνθετών, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1970-80, στρέφεται στην κατεύθυνση της απλοποίησης της μουσικής γλώσσας, αποδομώντας τις συνθέσεις τους στα απολύτως ουσιώδη στοιχεία. Βασικός σκοπός της μινιμαλιστικής μουσικής είναι να στρέψει την προσοχή του ακροατή σε λίγες, βασικές λεπτομέρειες, καθώς η μουσική μεταβάλλεται αργά με την επανάληψη των μελωδικών, ρυθμικών και αρμονικών σχημάτων. Οι μινιμαλιστές αποδέχονται τρόπους σκέψης, προερχόμενους από τον τρίτο κόσμο, ειδικά στη διαλογιστική τέχνη των Ινδιών, αλλά επηρεάζονται και από την τζαζ, την ποπ και τη ροκ μουσική. Σημαντικό όνομα της μινιμαλιστικής μουσικής θεωρείται ο Philip Glass, ο οποίος με τη μουσική του έχει "ντύσει" θεατρικά και κινηματογραφικά έργα. Στην εσωτερική διακόσμηση, ο μινιμαλισμός ξεπηδά μέσα από τα έργα των De stijl (το στυλ), μίας ομάδας από Ολλανδούς ζωγράφους που ξεκίνησε το 1917 και χρησιμοποιούσαν στα έργα τους μόνο τις βασικές μορφές (κύβοι και γραμμές) και τα βασικά χρώματα. Έτσι, έχουν προκύψει έπιπλα, πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά, τα οποία είναι χαρακτηριστικά δείγματα της τάσης και χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα. Αντίστοιχα, και ο Mies van der Rohe σχεδιάζει έπιπλα για συγκεκριμένα projects, όπως για παράδειγμα μία οικογενειακή κατοικία στο Βερολίνο ή για το Γερμανικό περίπτερο στην έκθεση της Βαρκελώνης (η γνωστή σε όλους πολυθρόνα Barcelona). Έπιπλα με το αυστηρό στυλ της αφαίρεσης που μέχρι και σήμερα βγαίνουν στην παραγωγή. Στην αναφορά μας για τους πρωτοπόρους του κινήματος της "ελάχιστης τέχνης", όπως είναι αλλιώς γνωστός ο μινιμαλισμός, δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στην παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική, που βασίζεται στα απολύτως απαραίτητα και θυμίζει κατά πολύ τον μινιμαλισμό της Δύσης. Φυσικά υλικά, όπως ξύλο, ριζόχαρτο, μπαμπού, είναι αρκετά για τη διαμόρφωση λειτουργικών χώρων που κάθε άλλο παρά ψυχρούς μπορεί κανείς να τους χαρακτηρίσει. Η διακόσμηση και η αισθητική της κατασκευής γεννιέται μέσα από το φυσικό φως (μεγάλα ανοίγματα, αίθρια, ψευδοαίθρια, κ.λπ.), τους ενιαίους χώρους (οι τοίχοι πέφτουν), τα βιομηχανικά στοιχεία (μεταλλικές σκάλες, εμφανή μπουλόνια, λιτά κάγκελα στο χρώμα της σκουριάς, κ.ά.) τα φυσικά και όσο το δυνατόν ακατέργαστα υλικά (πέτρα, ξύλο χωρίς γυαλιστερά λούστρα, υφάσματα από λινό ή βαμβάκι, κ.λπ.), τα γήινα χρώματα. Φτάνοντας στις μέρες μας όμως, παρατηρούμε πως οι τάσεις του μινιμαλισμού παύουν να είναι το ίδιο απλές με την αρχική και ευρύτερη έννοια του κινήματος. Αναφερόμαστε σε μίνιμαλ χώρους, ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή τους πανάκριβα μάρμαρα, δυσεύρετα ξύλα, χαλαζιακές επιφάνειες και άλλα πολύτιμα υλικά. Οι βασικές αρχές με σλόγκαν το "less is more" και αργότερα με το "doing more with less" του σχεδιαστή -μηχανικού Buckminster Fuller, αναφέρονται τόσο στη χρήση μόνο των απαραίτητων επίπλων και αντικειμένων, χωρίς τη χρήση διακοσμητικών εφαρμογών, όσο και στη χρήση οικονομικών υλικών με πολλαπλές λειτουργίες. Ο καταναλωτικός μαξιμαλισμός, ουσιαστικά δίνει τη δική του χροιά στον μινιμαλισμό, ανατρέποντας την ουσιαστική έννοια του "Less is more". Ένας μαξιμαλισμός, που ακόμη και ο ίδιος ο Mies van der Rohe θα μας συγχωρούσε, αφού με την προσαρμοστικότητά του στην Αμερική του 1937, αναδείχθηκε ως ο κατεξοχήν εκφραστής του καπιταλιστικού καταναλωτισμού στην αρχιτεκτονική, ενώ ταυτόχρονα απορροφούσε τους κραδασμούς αυτού του καταναλωτισμού, αναδεικνύοντας παράλληλα την άνεση και την απλότητα. Βιβλιογραφία Γεώργιος Π. Λάββας. Επίτομη ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: εκδ. University Studio Press. σελ.314 Άλκης Χαραλαμπίδης. Η τέχνη του 20ου αι.-Τόμος 3. Αθήνα: εκδ. University Studio Press. σελ.365 Ρόμπερτ Φυρνώ Τζόρνταν. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: εκδ. Υποδομή, σελ. 442 Γεωργίου Π. Λάββα. Επίτομη ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: εκδ. University Studio Press. σελ.314 Χέρμπερντ Ρήντ. κ.ά. Λεξικό Εικαστικών Τεχνών. Αθήνα: εκδ. Υποδομή. σελ. 80 Hal Foster κ.ά. H τέχνη από το 1900. εκδ Επίκεντρο, σελ.493 Joseph Machlis-Kristine Forney. Η απόλαυση της Μουσικής. Εισαγωγή στην Ιστορία- Μορφολογία της Δυτικής Μουσικής. εκδ. Faggoto books. σελ: 454-455 Χέρμπερντ Ρήντ. κ.ά. Λεξικό Εικαστικών Τεχνών. Αθήνα: εκδ. Υποδομή. σελ. 236 John Fleming, Hugh Honor. Ιστορία της Τέχνης. Αθήνα: εκδ. Υποδομή. σελ.704 Άλκης Χαραλαμπίδης. Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα. Η Μεταπολεμική Περίοδος. Αθήνα: εκδ. University Studio Press. σελ: 363-365 Ανναστέλλα Λαζάρου Ανναστέλλα Λαζάρου Interior designer ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com Φιλοξενείται δωρεάν από τον server της orasi mailing list http://www.hostvis.net ______________
