Νταντέλες, κεριά, αλιντζαύρες και βύσσινο γλυκό
Σε ένα διήγημα του Αντώνη Σαμαράκη ο ήρωας είναι ένας συγγραφέας, κάπως εστέτ, που του είναι αδύνατον να γράψει αν δεν έχει ένα συγκεκριμένο κρεμ χαρτί. Μια μέρα, ενώ έχει ετοιμαστεί να γράψει, έχει στο μυαλό του καταστρώσει το διήγημα, είναι έτοιμος να το βάλει στο χαρτί, αλλά προς μεγάλη του ενόχληση ανακαλύπτει ότι το κρεμ χαρτί έχει τελειώσει, οπότε τρέχει στον χαρτοπώλη του να ανανεώσει το στοκ του. Ο χαρτοπώλης του έχει αμελήσει να παραγγείλει, δεν έχει παρά 10-20 κόλες, όμως τόσες φτάνουν. Τις παίρνει και κάνει να γυρίσει στο σπίτι του, αλλά τον πιάνει βροχή στο δρόμο, και για να μη βραχεί το πολύτιμο κρεμ χαρτί μπαίνει σε μια στοά ώσπου να περάσει η μπόρα. Κάθεται αφηρημένος σε μια καρέκλα και ξαφνικά τον πλησιάζει ένας άνθρωπος λαϊκός και αρχίζει να του λέει τα βάσανά του με μια σύνταξη που προσπαθεί να βγάλει, και του ζητάει “να τα γράψει”. Ο ήρωας συνειδητοποιεί με φρίκη ότι έχει καθίσει στο τραπεζάκι ενός αιτησιογράφου, στην είσοδο ενός υπουργείου. Συγκινημένος όμως από την ιστορία και από τα βάσανα του συνομιλητή του, θυσιάζει μια-δυο κόλες από το πολύτιμο κρεμ χαρτί και γράφει την αίτηση. Το κακό είναι ότι μόλις τελειώνει παρουσιάζεται κι άλλος, εξίσου βασανισμένος, οπότε γράφει κι αυτουνού την αίτηση, και μετά μια άλλη, και τέταρτος μετά, μέχρι που του τελειώνουν οι κόλες, και το διήγημα δεν γράφεται ποτέ -όμως καμιά δεκαριά βασανισμένοι λαϊκοί άνθρωποι μπόρεσαν να εκφράσουν τα αιτήματά τους. Μάλιστα, καθώς ο ήρωας φεύγει, περίεργα ικανοποιημένος, ένας λαχειοπώλης του λέει πως είναι τυχερός που “έλειπε ο άλλος”, ο κανονικός δηλαδή αιτησιογράφος που του είχε πάρει το πόστο. Το διήγημα το μετάφερα εδώ όπως το θυμάμαι, κι επειδή πάνε δεκαετίες που το διάβασα μπορεί να πέφτω έξω σε κάποια σημεία, κι ούτε μπορώ να σας πω σε ποια συλλογή του Σαμαράκη είναι, ούτε τον τίτλο του, κι ούτε έχω τα βιβλία πρόχειρα για να ελέγξω -αλλ’ αν εσείς ξέρετε τίτλο και συλλογή, πείτε το στα σχόλια. Ο συγγραφέας στο διήγημα του Σαμαράκη είχε την παραξενιά να μη μπορεί να γράψει αν δεν είχε μπροστά του το κρεμ χαρτί της αρεσκείας του. Ο Βάρναλης, θυμάμαι αφηγήσεις, ήθελε όταν κάθεται να γράψει το καθημερινό του χρονογράφημα να έχει πάνω στο γραφείο του πέντε-δέκα καλοξυσμένα μολύβια, για να μη χασομεράει τη στιγμή που είχε πάρει το κολάι του κειμένου -μια “παραξενιά” σαφώς πιο λογική. Σήμερα, οι περισσότεροι συγγραφείς (υποθέτω, κρίνοντας από μένα που όταν γράψω με το χέρι πάνω από δυο γραμμές παθαίνω κράμπα) γράφουν κατευθείαν στον υπολογιστή, οπότε τέτοιου είδους ιδιοτροπίες, που έχουν να κάνουν με χαρτί και με μολύβι (ή στυλό) ίσως οδεύουν προς εξαφάνιση, αν και παραμένουν σε ισχύ όλων των άλλων ειδών οι συγγραφικές παραξενιές, ανάμεσά τους και αυτές που υπαινίσσεται ο τίτλος του σημερινού μας σημειώματος. Για να μην έχετε απορία μέχρι να φτάσετε στην επεξήγηση, αλιντζαύρες είναι οι σαύρες στο κυπριακό ιδίωμα. Το σημερινό μας σημείωμα είναι μικροφιλολογικό με όλη τη σημασία της λέξης, αφού πρόκειται για ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στο κυπριακό περιοδικό “Μικροφιλολογικά”, στο τεύχος του που κυκλοφόρησε πρόσφατα (τχ. 35, άνοιξη 2014). Στο ίδιο τεύχος είχα άλλη μία συνεργασία, για τον ποιητή Τεύκρο Ανθία, που θα την παρουσιάσω προσεχώς. Το άρθρο παρουσιάζει μια επιστολή του κύπριου ποιητή Β. Ζήνωνος προς τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη (μια προηγούμενη είχα παρουσιάσει σε άλλο άρθρο, που υπάρχει εδώ), και δεν θα σας κακίσω αν μου πείτε ότι υπάρχουν και σοβαρότερα φιλολογικά θέματα που μπορεί κανείς να εξετάσει. Παρεμπιπτόντως, αν κανείς ξέρει κάτι για το επεισόδιο με τον Σικελιανό και τα 50 φράγκα του Φιλύρα, που μνημονεύεται στην επιστολή αλλά δεν μπόρεσα να το ξεδιαλύνω, πολύ θα χαρώ αν μας το πει. Η φωτογραφία αριστερά, βγαλμένη το 1910, είχε δημοσιευτεί το 2003 στο περιοδικό Ύλαντρον. Από αριστερά προς τα δεξιά: Β. Ζήνων, Ν. Λαπαθιώτης, ο γιος ενός πασίγνωστου πολιτικού (αφήνεται για κουίζ), και ένας ηθοποιός. Κι έπειτα απ’ όλα αυτά τα προλογικά, το άρθρο μου στα Μικροφιλολογικά: Μια ακόμα επιστολή του Βίκτωρα Ζήνωνος προς τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη Σε προηγούμενο τεύχος των Μικροφιλολογικών είχα αναφερθεί στον Κύπριο λόγιο Βίκτωρα Ζήνωνα και τη φιλία του με τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και είχα παρουσιάσει μια επιστολή του πρώτου προς τον δεύτερο, γραμμένη το 1910. Σήμερα θα παρουσιάσω τη δεύτερη χρονολογικά από τις τέσσερις συνολικά επιστολές Ζήνωνος προς Λαπαθιώτη που απόκεινται στο ΕΛΪΑ, σταλμένη τον Ιούνιο του 1911. Οφείλω ευχαριστίες στον Αχιλλέα Τζάλλα που έκανε τη μεταγραφή της επιστολής (έχω εκσυγχρονίσει την ορθογραφία). Λεμεσός 17 Iουνίου 1911 Γλυκό μου Πελελό Με μεγάλη μου χαρά είδα στες συνεντεύξεις των λογίων στας «Αθήνας» ν’ αναγνωρίζεται κάπως τιμητικά το έργο σου και να μνημονεύεσαι από τρεις τέσσερις· όχι γιατί περίμενα βέβαια απ’ αυτούς να μάθω πως είσαι ποιητής —για ποιητή σε ξέρω γω καλύτερα από κάθε άλλον— μα γιατί έτσι επήρες τώρα το χρίσμα ας πούμε το επίσημο, «εστέφθης εις το Καπιτώλιον». Για δυο πράγματα μόνο φουρκίστηκα· πρώτα γιατί ο ένας απ’ αυτούς που σ’ έχρισαν, ο ‘Δάφνης’, μου είναι υπερβολικά αντιπαθητικός, κι έπειτα γιατί ο Μαρτζώκης κόντευε σχεδόν να σε ξεχάσει για να θυμηθεί πρωτύτερα το Μαγκάκη που συχνά δέχεται το λιβάνι και τα τραταμέντα του στο «Νέον Κέντρον». Δεν μπορούσα βέβαια να φανταστώ πως και η φήμη θ’ αγοραζότανε με 2 καφέδες από το Μαρτζώκη. Σα να μην είχε λοιπόν και πολύ άδικο ο Σικελιανός στέλνοντας στον κακομοίρη το Φιλύρα τα 50 φράγκα του. Πολύ πολύ όμορφη ήταν του Ροδοκανάκη η συνέντευξη κι ο καβγαδάκος του με το Σταματίου. Μα πώς του ’γινε να ξεχάσει να προσθέσει στις νταντέλες του Μπουφόν, στα κεριά του Καζαντζάκη, στις αλιντζαύρες του Φιλύρα και το δικό σου βύσσινο γλυκό που χάβεις όταν θέλεις να γράψεις γλυκά; Σου στέλνω την «Αλήθεια» που σ’ ένα χρονογράφημά μου σ’ αναφέρω παροδικά μαζί με τον Πολέμη. Σου ζητώ μόνο να με συχωρέσεις για τον εξευτελισμό που κάνω στα τραγούδια σου παραβάλλοντάς τα με βιτρίνα εμπορικού. Εδιάβασα τα τελευταία γνωμικά σου στην «Ακρόπολι». Μου κάνεις τη χάρη Ναπολέων μου να μου στείλεις την αντρέσα του Ροδοκανάκη; έχω καιρό που συλλογιούμαι να του γράψω μα δεν ξέρω πού. Να με χαρείς μην το ξεχάσεις και μη γελάς για τον εξορκισμό. Εδιάβασα προχτές μια παλαιά Γερμανική τραγωδία μεταφρασμένη από το Βλάχο, τον «Αντίνοον». Φαντάσου χρυσό μου πως ο αχρείος γερμανός θέλει να πει στο έργο του πως ο Αδριανὸς είχεν υιοθετήσει τον Αντίνοον και τον αγαπούσε σαν παιδί του. Και μιλούν, ο ένας στον άλλο, με το «πάτερ μου» «υιέ μου», στο τέλος δε βάζει τον Αντίνοο ν’ αυτοκτονήσει επειδή μισεί τον Αδριανὸ και δεν μπορεί να υποφέρει την αυστηράν του πατρικήν επίβλεψιν. Πώς σου φαίνεται να λερώνει ο αχρείος ένα τέτοιο αίσθημα βαφτίζοντάς το πατρική στοργή και υιική αφοσίωση και βάζοντάς του ένα τέτοιο τέλος. Έβγαλες καμιά καινούργια σου φωτογραφία; η Μαμά τί γίνεται; σε γκρινιάζει ακόμα κάποτε; με θυμάται καμιά φορά; η Θείτσα; ο Ντίνος; η Μαρία; ο Νώλης; εσύ; τίποτε καινούργια αισθήματα; γράψε μου τίποτα για όλους αυτούς και προ πάντων για τη δική σου Ζωή. Μα έτσι εκτεταμένα έχω τόση δίψα να μάθω νέα σου σχετικά με τη ζωή σου ως ανθρώπου και την έμπνευσί σου ως ποιητού. Γράψε μου αλήθεια Ναπολέων μου. Είναι τόσος καιρός που δεν εχάραξες ούτε γραμμή για μένα. Σε γλυκοφιλώ Βίκτωρ Μην ξεχάσεις χρυσό μου την αντρέσα του Ροδοκανάκη. Χαιρετισμούς στη μαμά και στη Θείτσα. Ο Γιώργος είναι στο Παρίσι; Πολλά σημεία της επιστολής αξίζουν σχολιασμό. Η ημερομηνία (17 Ιουνίου 1911) πρέπει να είναι με το παλαιό ημερολόγιο, που ίσχυε στην Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτό το συμπεραίνω επειδή ο Ζήνων αναφέρεται σε συνέντευξη του Ροδοκανάκη, που δημοσιεύτηκε σε αθηναϊκή εφημερίδα στις 6/19.6.1911. Η προσφώνηση «πελελό» πιθανότατα συνηθιζόταν από τους δυο φίλους· στα σημερινά κυπριακά είναι «πελλός» και θα πει, βέβαια, τρελός. Ο τύπος «πελελός» είναι μεσαιωνικός στα κυπριακά και διασώζεται και στην κρητική διάλεκτο. Στην αρχή της επιστολής, ο Ζήνων αναφέρεται σε μια σειρά συνεντεύξεων με λογίους της εποχής, που οι περισσότεροι είναι γνωστοί και σήμερα, οι οποίες δημοσιεύονταν σχεδόν καθημερινά στην εφημ. Αθήναι από τις 12 Μαΐου έως και τις 11 Ιουνίου 1911 (συνολικά 28 συνεντεύξεις) με τον γενικό τίτλο «Συνομιλίαι μετά λογίων». Οι συνεντεύξεις προκάλεσαν αρκετόν θόρυβο και σε δυο-τρεις περιπτώσεις η εφημερίδα αναγκάστηκε να δημοσιεύσει απαντήσεις θιγομένων («τα επακόλουθα των συνομιλιών»). Οι περισσότεροι λόγιοι ήταν αυτό που θα λέγαμε «φτασμένοι», με χτυπητή εξαίρεση τον Ρώμο Φιλύρα, που όμως το νεαρό της ηλικίας του τονίζεται ιδιαίτερα, και τον Π. Ροδοκανάκη. Στον Λαπαθιώτη αναφέρθηκαν τρεις λόγιοι. Ο Στέφανος Δάφνης (1.6.1911), μιλώντας για τους «νεότατους» ποιητές της «τελευταίας εσοδείας» ανέφερε ότι «ο κ. Λαπαθιώτης έγραψε με συγκίνησιν τον θάνατον της γιαγιάς»· «της γιαγιάς του, είπατε παρακαλώ;» ρώτησε ο δημοσιογράφος, για να διευκρινίσει ο Δάφνης: «Όχι της δικής του, αλλά της ‘του αντικρινού σπιτιού’». Ο Π. Ροδοκανάκης (6.6.1911), κάνοντας λόγο για ποιητές, είπε «Έχω επίσης να σημειώσω ένα γερό τάλαντον που μορφώνεται. Είναι ο Λαπαθιώτης». Ο δε Μαρτζώκης (27.5.1911), τον οποίο η εφημερίδα παρουσιάζει ως «τον ισχυρότερον κρίκον ομίλου νεαρών ποιητών και λογίων εις το Νέον Κέντρον», δήλωσε «Οι νέοι που έχουν όλην την εκτίμησίν μου … είναι ο Δημακόπουλος, ο Βάρναλης, ο Αυγέρης, ο Ζωιόπουλος, Μαγκάκης, Καρβούνης, Καμπάνης και Λαπαθιώτης» (οπότε φαίνεται κάπως υπερβολική η ενόχληση του Ζήνωνος που αποδίδει σε… δωροδοκία την υποτιθέμενη εύνοια του Μαρτζώκη προς τον Μαγκάκη). Αγνοώ ποιο περιστατικό υπαινίσσεται ο Ζήνων όταν αναφέρει για τον Σικελιανό και τον Φιλύρα και τα 50 φράγκα, και δεν μπόρεσα να βρω κανένα ίχνος πουθενά, πέρα από το ότι ο Σικελιανός είχε μεγάλη οικονομική άνεση μετά τον γάμο του. Στις συνέντευξή του (5.6.1911) ο Σταματίου είχε ψέξει τον Ροδοκανάκη για άγνοια των ελληνικών εθίμων και ο Ροδοκανάκης σήκωσε το γάντι λέγοντας ότι ως Μικρασιάτης που είναι δεν μπορεί να τα γνωρίζει σε βάθος «ως ένας χωριάτης γεννημένος εις το χωριό του καθώς ο κ. Σταματίου». Επίσης, ο Σταματίου είχε «αποκαλύψει» ότι ο Καζαντζάκης, όπως του είχαν πει, για να εντυπωσιάσει τους φίλους του «εκλείνετο εις το δωμάτιόν του, εσφάλιζε τα παράθυρα, εξηπλώνετο εις το πάτωμα, ήναπτε κεριά, ένα εις το κεφάλι του, ένα εις τα πόδια του και έγραφε τα ποιήματά του. Όλα αυτά ίσως επειδή έτυχε να κλείνεται και ο Όσκαρ Ουάιλδ, όταν έγραφε». Στη δική του συνέντευξη ο Ροδοκανάκης θεώρησε πως αυτό είναι ένδειξη «καλλιτεχνικής οντότητος» και πρόσθεσε ότι πολλοί συγγραφείς έχουν τέτοιου είδους αδυναμίες, όπως ο Μπυφόν που μόνο αν φορούσε μανικέτια από δαντέλες μπορούσε να γράψει ή ο Φιλύρας, που έχει κλείσει ζωντανές σαύρες στο συρτάρι με τα ποιήματά του. Τις σαύρες ο Ζήνων τις αποκαλεί «αλιντζαύρες», χρησιμοποιώντας τον ιδιωματικό κυπριακό τύπο (δάνειο από τα παλαιά γαλλικά μάλλον, πρβλ. το σημερινό γαλλικό lézard). Όπως με πληροφορεί ο Λευτέρης Παπαλεοντίου, ο Β. Ζήνων είχε δημοσιεύσει στην Αλήθεια της 17.6.1911 χρονογράφημα με τίτλο «Βιτρίνες», όπου έγραφε: «Οι βιτρίνες των καταστημάτων [...] σου θυμίζουν κάτι «πλεχτά τραγούδια» του Πολέμη ή κάποια «Γαλανά και χαρούμενα τραγουδάκια» του μικρού Λαπαθιώτη». Με παρεμφερή τίτλο («Γαλανά τραγουδάκια και χαρούμενα») ο Λαπαθιώτης είχε δημοσιεύσει το 1909 στο περιοδικό Ελλάς έξι από τα (συνολικά 17) δωδεκάστιχα «λιανοτράγουδά» του που είναι γνωστά με τον γενικό τίτλο «Χαρωπά τραγουδάκια για να περνάει η ώρα». Τα «γνωμικά» που αναφέρει ο Β. Ζήνων είναι μια σειρά από στοχασμούς που δημοσίευσε ο Ν. Λαπαθιώτης στην Ακρόπολι στις 9.6.1911. Για να πάρετε μια γεύση, παραθέτω ένα μικρό δείγμα: Το αληθινό έργο του Ποιητή είναι μια Μουσική που βγαίνει τώρα για ν’ ακουστεί ύστερ’ από χρόνια. και Ο Ποιητής όλα τα νιώθει και όλα τα δικαιολογεί· ο φιλόσοφος όλα τα συγχωρεί. Παρόμοιους στοχασμούς είχε δημοσιεύσει ο Λ. στην Ακρόπολι και το 1910 (πέντε ακόμα δημοσιεύσεις). Είναι η τελευταία φορά που ο Λαπαθιώτης δημοσιεύει στοχασμούς στη νεανική του περίοδο. Η τραγωδία του Paul von Heyse Αδριανός (Hadrian) του 1865 μεταφράστηκε «ελεύθερα» από τον Άγγελο Βλάχο και υποβλήθηκε στον Βουτσιναίο διαγωνισμό το 1866, όπου προκάλεσε σκάνδαλο διότι βραβεύτηκε ως πρωτότυπο έργο, αφού η μνεία του ότι επρόκειτο για μετάφραση βρισκόταν μέσα στον κλειστό φάκελο με το όνομα του υποψηφίου, ο οποίος ανοίχτηκε και διαβάστηκε από την επιτροπή την ώρα ακριβώς της απονομής των βραβείων, μπροστά στο κοινό, προκαλώντας τη γενική ιλαρότητα («Πάντες εγέλασαν, πλην των κριτών εννοείται», σημειώνει αυτάρεσκα ο Βλάχος στον πρόλογο της έκδοσης του έργου[1]) . Ο Αλέξανδρος Ρ. Ραγκαβής, μέλος της επιτροπής, υποστήριξε με επιστολή στις εφημερίδες ότι το έργο ήταν ανήθικο, ωστόσο η επιτροπή το είχε επαινέσει επειδή αποσιωπά την ομοφυλοφιλική σχέση Αδριανού και Αντίνοου, ή, για να επαναλάβω την εις άπταιστον καθαρεύουσαν διατύπωσή της, «άλλα τινά της παραδόσεως δυσμεταχείριστα, διά σιγής ή διά λεπτής αναιρετικής υπαινίξεως καλώς ωκονομήθησαν» -βλέπουμε άλλωστε και τις σχετικές διαμαρτυρίες του Ζήνωνος για την απόκρυψη του ομοφυλοφιλικού χαρακτήρα της σχέσης των δύο ηρώων. Τέλος, από τα πρόσωπα που αναφέρει στο τέλος ο Ζήνων γνωρίζουμε τη μητέρα του Λαπαθιώτη, τη «θείτσα» Παπαζαφείρη που κατοικούσε μαζί τους για μεγάλα διαστήματα, και τον Νώλη, δηλαδή τον Μανώλη Κορτέση με τον οποίο είχε δεσμό ο Λαπαθιώτης από το 1905 περίπου. Δεν γνωρίζω ποιοι είναι ο Ντίνος και η Μαρία, ενώ ο Γιώργος πρέπει να είναι ο Γιώργος Πολίτης, γιος του Νικολάου Πολίτη, συνεκδότης της Ηγησώς μαζί με τον Λαπαθιώτη. [1] Heyse, Paul. Αντίνοος: Τραγωδία εις πράξεις πέντε. / Παραφρασθείσα ελευθέρως εκ του γερμανικού του Paul Heyse και Εκ των ενόντων Λυρικαί Ποιήσεις βραβευθείσαι εν τω συναγωνισμώ του 1866, υπό Αγγέλου Σ. Βλάχου. Εν Αθήναις :Τύποις Δ. Κτενά και Π. Σούτσα,1866. About these ads http://sarantakos.wordpress.com/2014/03/09/zinonos/ ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com ______________
