«Από δω, μωρέ καψερέ!»
Συντάκτης: Στέλιος Παπαθανασίου * Είναι λογής παλληκαριές είναι και λογής παλληκάρια Στράτης Μυριβήλης Στη Μύρτα, στον Ηλία και στους κατοίκους της Λέσβου που πενθούν Εβγαλαν κ’ έναν γέρο που ήτανε τυφλός κι από τα δυο μάτια. Στάθηκε στα πόδια του στη στεριά, έκανε το σταυρό του, και σαν κίνησε να περπατήσει, άπλωσε τα χέρια μπροστά κ’ έκανε να προχωρέσει κατά τη θάλασσα. Τον έπιασε από το μπράτσο μια γυναίκα, τον τράβηξε και είπε: “Από δω, μωρέ καψερέ!” [καψερός: δυστυχής, ταλαίπωρος, αξιολύπητος]. Πρόκειται για ένα απόσπασμα από την περιγραφή της δραματικής άφιξης των Ελλήνων προσφύγων στα βορειοανατολικά παράλια της Λέσβου μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως την παρουσιάζει ο Στράτης Μυριβήλης στο «άρτιον μυθιστόρημα» Η Παναγιά η Γοργόνα (ο χαρακτηρισμός οφείλεται στον Αιμίλιο Χουρμούζιο). Οι βάρκες των ξεριζωμένων Ελλήνων, «φορτωμένες δυστυχία και φρίκη», καταφτάνουν στη Σκάλα Συκαμιάς «ένα συννεφιασμένο απόγεμα», κουβαλώντας ζωντανούς, λαβωμένους και σκοτωμένους μαζί. Η διεισδυτική ματιά του Μυριβήλη, εν προκειμένω, απομονώνοντας δύο-τρία περιστατικά και προχωρώντας σε συνεχείς αφαιρέσεις, αποδίδει με την απαιτούμενη λιτότητα την τραγικότητα των τελευταίων στιγμών της αναγκαστικής μετοικεσίας. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια (ίσως, δεν απαιτείται καν προσπάθεια) ώστε ο μέσος αναγνώστης (ή ο τηλεθεατής) να διακρίνει ομόλογες δομές ανάμεσα στις λογοτεχνικές εικόνες του Μυριβήλη και στις σχετικές τηλεοπτικές εικόνες των τελευταίων μηνών. Απαιτείται, ωστόσο, εξειδικευμένη φιλολογική γνώση ή, τουλάχιστον, ικανή οικείωση με τη σύγχρονη ελληνική ποίηση ώστε το δημοσίευμα της Χριστίνας Παπασταθοπούλου, υπό τον εξαιρετικά εύστοχο τίτλο «Το πέλαγος των λυγμών» («Η Εφημερίδα των Συντακτών», 31 Οκτωβρίου-1 Νοεμβρίου, 2015), να συνδεθεί με τον τραγικό λόγο του Γιώργου Σεφέρη: Σαν έρθει ο θέρος / άλλοι φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιμονικό / άλλοι μπερδεύουνται μες στ’ αγαθά τους, άλλοι ρητορεύουν./ Αλλά τα ξόρκια τ’ αγαθά τις ρητορείες, / σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις; / Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγμα; / Μην είναι αυτό που μεταδίνει τη ζωή; / Καιρός του σπείρειν καιρός του θερίζειν. / Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε. / Ομως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη / του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια / δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς». […] «Τη γνώμη των δυνατών ποιος θα μπορέσει να τη γυρίσει; / Ποιος θα μπορέσει ν’ ακουστεί; / Καθένας χωριστά ονειρεύεται και δεν ακούει το βραχνά των άλλων (Από τα ποιήματα «Τελευταίος σταθμός» και «Σαλαμίνα της Κύπρος», αντίστοιχα.) Ξαναγυρίζω στον Μυριβήλη: «Κοντά ο τόπος, δυόμισι-τρεις ώρες με το πανί. Ωσπου να καπνίσεις ένα τσιγάρο, ν’ ανάψεις το δεύτερο, άκουγες κιόλας το χότζα στο Μπιχράμι [Behram]. Τόσο κοντά μες στα χέρια μας ήτανε τότες ακόμα η φτωχομάνα η Ανατολή». Ποιος μπορούσε να φανταστεί εν έτει 1922 ότι την ίδια σύντομη ρότα θα ακολουθούσαν και οι απερισκέπτως ευέλπιδες (τραγικά ευέλπιδες, εν τέλει) της Συρίας και των άλλων χωρών, 90 χρόνια αργότερα, με κατεύθυνση τη Δύση των ονείρων και των πολιτισμών; (Ποια Δύση, ποιων ονείρων και ποιων πολιτισμών;) Από τη μια η διηνεκής δυστυχία και θλίψη της ανθρώπινης συνθήκης κι από την άλλη οι άφρονες αργυραμοιβοί της ανθρώπινης αθλιότητας. «Μαύροι χαλκείς κατασκευάζοντες δεσμά διά τους λαούς εν τη βαθυζόφω σκοτία του αιωνίου εργαστηρίου των…», έχει γράψει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο άκρως επίκαιρο μυθιστόρημά του «Οι έμποροι των Εθνών» (1882), αναφερόμενος στη «Δημοκρατία των ληστών» της Βενετίας. Δυστυχώς, όμως, δεν είναι μόνο οι υψηλά ιστάμενοι «έμποροι των Εθνών» που δεν ορρωδούν προ ουδενός (παλαιόθεν και ώς τώρα). Ο Σκιαθίτης λογοτέχνης, αυτός ο μέγας οντολόγος της υπάρξεως, που δεν χαρίστηκε ούτε στο χωριό του («μικρόν χωρίον, μεγάλη κακία»), έχει επανειλημμένα σταθμεύσει στην εν γνώσει κακουργία των πάσης φύσεως εμπόρων της ανθρώπινης ανάγκης: από τους «Χαλασοχώρηδες» μέχρι τους μαυραγορίτες και τους (εγκληματικά) ανεύθυνους κατασκευαστές παραπηγμάτων για ασθενούντες ναυτικούς στο αποκαλυπτικό αφήγημα «Βαρδιάνος στα σπόρκα» (1893). Κατά συνέπεια, με γνώμονα τα προεκτεθέντα, ο αξιότιμος κ. Θανάσης Μαρμαρινός, ψαράς από τη Σκάλα Συκαμιάς της Λέσβου («Τα μωρέλια μωρέ, να σώσουμε τα μωρέλια»), οι υπέροχοι συντοπίτες του, οι εύψυχοι άνδρες του Λιμενικού και οι εθελοντές της Πρώτης Γραμμής, ασυνήθιστα μεγαλόφρονες και αλληλέγγυοι στον ανθρώπινο πόνο, μας οδηγούν διά του Παραδείγματος κατευθείαν στην εμβληματική (και ευεργετική) ρήση του Μενάνδρου (4ος αι. π.Χ.): «Ως χαρίεν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος η». * φιλολόγος - κοινωνιολόγος, δρος Φιλολογίας και Θεολογίας http://www.efsyn.gr/arthro/apo-do-more-kapsere http://www.efsyn.gr/arthro/apo-do-more-kapsere Στάλθηκε από το iPhone μου ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com ______________
