Συγγραφέας: Του ΜΑΝΟΛΗ ΚΑΡΕΛΛΗ τέως δημάρχου Ηρακλείου, τέως ευρωβουλευτή
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Οι ευθύνες των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων και ο ρόλος του Αριστείδη Στεργιάδη Στις ευθύνες των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων για τη μικρασιατική καταστροφή αναφέρεται το κατηγορητήριο, βάσει του οποίου έγινε η δίκη στο έκτακτο στρατοδικείο, που κατέληξε στην καταδίκη σε θάνατο των Γούναρη, Στράτου, Πρωτοπαπαδάκη, Θεοτόκη, Μπαλτατζή και Χατζηανέστη και σε ισόβια των Στρατηγού και Δούκα και στην εκτέλεση των πρώτων. Σύμφωνα με μια πηγή, συντάκτης του κατηγορητηρίου ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου. Το κατηγορητήριο ήταν ένα εμπαθές κείμενο, όπως είναι εξάλλου περίπου όλα τα ανάλογα κείμενα που εισάγουν δίκες σε έκτακτα στρατοδικεία από καταβολής τους. Από το κατηγορητήριο αποσπώ μια χαρακτηριστική περικοπή: «...Ατυχείς τραυματίαι ερρίφθησαν εις τον δρόμον εις Εσκή-Σεχήρ, όπως προηγηθεί ο συρμός, δι' ου έφευγε προς τα Μουδιανά αυτός τε (ο Κωνσταντίνος) και το πανικόβλητον επιτελείον του. »Ευτελής αυλικός θεράπων, ο υπουργός των Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκης, περί ενός ησχολείτο: ικετεύει τηλεγραφικώς όπως ληφθεί πάσα φροντίς ίνα εν Αθήναις σκηνοθετηθεί υποδοχή του φυγάδα βασιλέα και παρασταθή μια αποτυχούσα μυριόνεκρος εκστρατεία ως θριαμβευτική νίκη...». Και μια ακόμη χαρακτηριστική περικοπή από το κατηγορητήριο: «...Ο στρατηγός Παπούλας μάλιστα προσέθηκε ότι αν υπάρχη αποτυχία θα αναλάβη την ευθύνη. Αν σημειωθή εμφανής επιτυχία θα ειδοποιήσωμεν αμέσως τον Βασιλέα να έλθη εις την γραμμήν όπως αναλάβη τας αγαθάς συνεπείας της νίκης...». Με βάση όχι τόσο το κατηγορητήριο όσο το πλήθος των μαρτυριών - προερχομένων και από τις δύο πλευρές- και τις νέες αρχειακές πηγές (αν και ορισμένες απ' αυτές δίδονται με το σταγονόμετρο, αλλά και επιλεκτικά), οι ευθύνες των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων, κυρίως πολιτικές, εντοπίζονται στα παρακάτω: - Ανέλαβαν τη συνέχιση μιας επιχείρησης που δεν είχαν ποτέ πιστέψει και που είχαν κατά καιρούς υπονομεύσει με διάφορους τρόπους. Είναι, όμως, πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι έχει ελπίδες να επιτύχει μόνο εκείνο το εγχείρημα που συνδέεται με την πίστη. Ευθύνονται, ακόμη, γιατί δεν επέδειξαν το πολιτικό θάρρος για μια έγκαιρη απαγκίστρωση που ακόμη και ο Βενιζέλος αντιμετώπιζε συνδυάζοντάς την με την απειλή της αποστράτευσης, ελάχιστους μήνες πριν από την απομάκρυνσή του από την εξουσία. Αν η Ελλάδα εκινείτο προς την κατεύθυνση της απαγκίστρωσης, λαμβάνοντας υπόψη της την «απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών» που επήλθε μετά τη συμφωνία Frankin-Bouillon, που εξασφάλισε στον Κεμάλ Ατατούρκ την απροσχημάτιστη συμπαράσταση της Γαλλίας (είχε προηγηθεί η συμφωνία του με τη Σοβιετική Ενωση), ενώ στην Ελλάδα απέμεινε η ηθική σύμπραξη του Λόιντ Τζορτζ και ορισμένων συνεργατών του, μια και η Ιταλία ήταν εξ υπαρχής εχθρικώς διακείμενη έναντι της χώρας μας, τότε θα εξασφαλίζονταν οι εντόπιοι Ελληνες ή θα εξετίθεντο αυτοί σε ολιγότερους κινδύνους από εκείνους που τελικά αντιμετώπισαν. Θα είχε δε απάντηση το ρητορικό ερώτημα του Δημητρίου Γούναρη προς εκείνους που τον συμβούλευαν μια δεύτερη σκέψη για την παραμονή του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, «ναι, αλλά τι θα απογίνουν οι δυστυχείς αυτοί πληθυσμοί που τους πήραμε στο λαιμό μας;». - Ευθύνονται γιατί απέκρυψαν από τον ελληνικό λαό τη διακοίνωση των συμμαχικών δυνάμεων της 25ης Νοεμβρίου 1920, στην οποία εγένετο κατηγορηματικός λόγος για τον οικονομικό αποκλεισμό της Ελλάδας σε περίπτωση επαναφοράς του Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο. Ευθύνονται, ακόμη, γιατί δεν συζήτησαν καν με τον Κωνσταντίνο, γνωστό «κόκκινο πανί» για τις συμμαχικές δυνάμεις λόγω των φιλογερμανικών προτιμήσεών του, αλλά και των δεσμών του με το γερμανικό βασιλικό οίκο, την προοπτική της παραίτησής του υπέρ του διαδόχου του. Και είναι βέβαιο ότι μια διακοίνωση, με το περιεχόμενο που περιγράφηκε, εκ μέρους των συμμαχικών δυνάμεων ήταν μειωτική για την Ελλάδα και περιόριζε τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Είναι, όμως, εξίσου βέβαιο ότι η αγνόηση της διακοίνωσης αυτής από μέρους της μετανοεμβριανής κυβέρνησης έδιδε στις συμμαχικές δυνάμεις «απαράδεκτον μεν αλλ' εύκολον πρόφασιν» για να αρνηθούν τη βοήθεια προς τη χώρα μας. - Ευθύνονται γιατί απέκλεισαν παντελώς το κόμμα των Φιλελευθέρων από οποιαδήποτε συμμετοχή στους σχεδιασμούς για τη συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας και στον καθορισμό στρατηγικών και τακτικών κινήσεων. Οπως σημειώνεται χαρακτηριστικά «ούτε καν μια δοκιμή για μια κάποια συνεννόηση δεν επιχειρήθηκε». Και το επιχείρημα που προβλήθηκε, και σύμφωνα με το οποίο και οι Φιλελεύθεροι για την περίοδο που είχε προηγηθεί είχαν ως έμβλημά τους τούς ίδιους αποκλεισμούς, δεν ευσταθεί γιατί η κατάσταση στη Μικρά Ασία έγινε στο μεταξύ, από δύσκολη που ήταν, κρίσιμη ή και απελπιστική. - Ευθύνονται για τις μαζικές αντικαταστάσεις εμπειροπόλεμων αξιωματικών που «εβαρύνοντο» απλώς για τις φιλοβενιζελικές προτιμήσεις τους από τους αθρόως επανελθόντες στο στράτευμα φιλοκωνσταντινικούς συναδέλφους τους (που εισέπραξαν στο μεταξύ «μυθικά ποσά» από το Δημόσιο ως αποζημιώσεις για την απομάκρυνσή τους το 1917) και για την επαναφορά της παλαιάς στρατιωτικής κάστας και των «έκφυλων μορμολυκείων» που περιστοιχίζουν συνήθως τους θρόνους. Αυτή η μαζική αντικατάσταση των αξιωματικών από τους αυλικούς, ο διασυρμός τους από την κυβερνητική παράταξη που προήλθε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, είχε αποτέλεσμα να εμφανιστούν φαινόμενα αποσύνθεσης των ενόπλων δυνάμεων που γίνονταν περισσότερο εμφανή όσο περνούσε ο χρόνος. - Ευθύνονται για τις μεγάλες επιχειρήσεις που οργάνωσαν κατά του Κεμάλ Ατατούρκ το Μάρτιο, τον Ιούνιο και τον Αύγουστο του 1921 και με στόχο τη συντριβή των δυνάμεών του και την επιβολή της συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, με τη συγκατάθεση των συμμάχων, αλλά όχι με την οποιαδήποτε σύμπραξη και που είχαν αποτέλεσμα την κατάληψη του Εσκί Σεχίρ, της Κιουτάχειας και του Αφιόν Καραχισάρ και τη δυσχερέστατη πορεία προς την Αγκυρα, κάτω από αφόρητες κλιματικές συνθήκες και με ελλιπέστατο εφοδιασμό. Για την πορεία αυτή προς την Αγκυρα έγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε επιστολή του προς τον Αριστείδη Στεργιάδη, με ημερομηνία 23 Αυγούστου 1921 (στην ίδια επιστολή τού αναγγέλλει τον επικείμενο γάμο του με την Ελενα Σκυλίτση) και τα παρακάτω αξιοσημείωτα: «...Με ανησυχεί η προς Αγκυρα προέλασις, διότι ενώ ουδέν οριστικόν αποτέλεσμα δύναται να μας πορίσει και αυτή η κατάληψις της Αγκυρας, η απομάκρυνσις από τας θαλασσίας βάσεις μας μάς εξασθενίζει και μας εκθέτει εις κινδύνους. Επειτα δε ανησυχαστική είναι η στάσις της Γαλλίας, απολύτως εχθρική προς ημάς σήμερον...». Εγράφησαν, πράγματι, στις επιχειρήσεις του 1921 σελίδες αληθινής εποποιίας, από τις λαμπρότερες που έχει να επιδείξει ο ελληνικός λαός. Από το άλλο μέρος, όμως, δεν μπορεί να αρνηθεί κανένας, ιδιαίτερα αν κρίνει εκ του ασφαλούς, από το αποτέλεσμα με άλλα λόγια, ότι οι εκστρατείες εκείνες, ενώ ανέδειξαν τον Κεμάλ ως το νόμιμο ηγέτη της χώρας του και επρόβαλαν τον τουρκικό εθνικισμό, κατέληξαν σε αδιέξοδο. Γιατί και αν ακόμη καταλαμβανόταν η Αγκυρα θα έπρεπε να προχωρήσουν οι Ελληνες, μόνοι και αβοήθητοι οικονομικώς και υπονομευόμενοι εξωτερικώς και εσωτερικώς, μέχρι Ερζερούμ, 750 χιλιόμετρα δηλαδή μακριά από τις βάσεις εφοδιασμού τους. Είναι βάσιμος επίσης ο ισχυρισμός, σύμφωνα με τον οποίο η αμφισβήτηση εκ μέρους της Ελλάδας της ιδίας πλέον της κρατικής υπόστασης της Τουρκίας, όπως έδειξε η πορεία προς Αγκυρα, κορύφωσε το μίσος των Τούρκων έναντι της Ελλάδας και των Ελλήνων και αποτέλεσε τη «δικαιολογητική βάση» για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου που ακολούθησε. - Ευθύνονται γιατί άφησαν να παρέλθει άπρακτη η χρονική περίοδος Αυγούστου 1921 - Αυγούστου 1922. Μια χρονική περίοδος που για μεν τους Ελληνες στρατιώτες σήμαινε περαιτέρω κόπωση και πτώση του ηθικού, ενώ για τον Κεμάλ σήμαινε ολοκλήρωση της οργάνωσής του, εσωτερική ενδυνάμωση, συμπλήρωση των στρατηγικών συμμαχιών του. - Ευθύνονται για την ανοχή που επέδειξαν στην προπαγάνδα που ασκούνταν και στην εσωτερική υπονόμευση της εκστρατείας ή για τη μη αποτελεσματική και ανάλογη με τις περιπτώσεις πάταξή της, με συνέπειες άκρως φθοροποιές για το ηθικό, ιδιαίτερα των εφέδρων. Η προπαγάνδα και η υπονόμευση δεν σχετίζονται μόνο με τα δημοσιεύματα των εντύπων που ανήκαν στο ΣΕΚ, την προδρομική οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος, που είχε ταχθεί εξ υπαρχής κατά της μικρασιατικής εκστρατείας χαρακτηρίζοντάς την ως ιμπεριαλιστική και κατακτητική. Και ο κορυφαίος αρθρογράφος της συντηρητικής παράταξης, ο Γ(εώργιος) Α(γγέλου) Β(λάχος), έγραφε στην «Καθημερινή» κάτω από τον εύγλωττο τίτλο «Οίκαδε» (14.8.22), λίγες μέρες πριν από την κατάρρευση του μετώπου: «...Σήμερον φρονούμεν σπουδαίως ότι η περίοδος των προσπαθειών αυτών αίτινες έπρεπεν να υπάρξουν, των θυσιών αίτινες έπρεπε να καταβληθούν, αν δεν έληξεν, λήγει... Αύριον έρχεται το φθινόπωρον και μεθαύριον ο χειμών. Και η Ελλάς, διά λόγους σπουδαίους, διά λόγους αποβλέποντας εις την ιδίαν αυτής γαλήνην, έχει την υποχρέωσιν να διαχειμάση οίκαδε...». Και τρεις μέρες αργότερα («Καθημερινή», 17.8.1922) κάτω από τον τίτλο «Οι πομερανοί», κατέληγε: «...Και η Ελλάς δεν πρέπει να δίδη πλέον τους πομερανούς της διά την πέραν των βλέψεών της Ανατολήν. Ούτε έναν εύζωνον διά νέας περιπετείας». - Ευθύνονται για την ψήφιση του νόμου 2878 της 16.7.22 -και μάλιστα στα «μουλωχτά», χωρίς καν συζήτηση- με τον οποίο εκηρύσσετο «παράνομος» η ομαδική μεταφορά προσώπων που έρχονταν στην Ελλάδα από την αλλοδαπή, απαγόρευε την αποβίβαση στην Ελλάδα όσων δεν είχαν εφοδιαστεί με διαβατήρια «νομίμως τεθεωρημένα» και επέβαλλε βαριές ποινές στους παραβάτες (πλοιοκτήτες, πλοιάρχους, πράκτορες). Το νομοθέτημα αυτό, που αποσκοπούσε στον περιορισμό των προσφύγων που εθεωρείτο βέβαιο ότι θα υπάρξουν, κρίθηκε τόσο ενοχοποιητικό για την κυβέρνηση που το πρότεινε, ώστε κατατέθηκε μαζί με άλλα στοιχεία της κατηγορίας στη δικογραφία των πολιτικών που πέρασαν από το επαναστατικό δικαστήριο, το Νοέμβριο του 1922. Ο ρόλος του Αριστείδη Στεργιάδη Δεν θα υπήρχε λόγος ειδικής αναφοράς στις ευθύνες του υπάτου αρμοστή στη Σμύρνη για την τραγική για την Ελλάδα κατάληξη της μικρασιατικής εκστρατείας 1919-1922 αν δεν του είχε επιφυλαχθεί από πολλούς ασχοληθέντες με το θέμα, όχι κατ' ανάγκην ιστορικούς, ένας διακεκριμένος ρόλος: εκείνος του αποδιοπομπαίου τράγου του έθνους, του κυρίως ή και αποκλειστικώς υπευθύνου για την καταστροφή ή για την έκτασή της, ιδιαίτερα στη συνέχεια της «απαλλαγής» της συντηρητικής παράταξης, με τη γνωστή επιστολή του Ελευθερίου Βενιζέλου, από την κατηγορία της προδοσίας και την «εκ των πραγμάτων» μη συμμετοχή της φιλελεύθερης παράταξης σ' αυτήν, λόγω της απομάκρυνσής της από την εξουσία, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Και προσεφέρετο κατ' εξοχήν ο Αριστείδης Στεργιάδης για την ανάληψη του ρόλου τού αποδιοπομπαίου τράγου, γιατί, όπως σημειώνω σε άλλη ευκαιρία: Δεν εσφαγιάσθη στη Σμύρνη, όπως ο νεομάρτυρας Χρυσόστομος. Δεν εκτελέστηκε με τους έξι. Δεν ήταν Λαϊκός ως προς τα κομματικά φρονήματα, ενώ και οι Φιλελεύθεροι τον κατέτασσαν στους «εξωμότες» γιατί παρέμεινε στη θέση του και μετά τις εκλογές του 1920, αν και με την ένθερμη προτροπή του Βενιζέλου. Επιπλέον, δεν εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα αλλά προτίμησε την Ευρώπη, κάτι που συνιστούσε περίπου «ομολογία ενοχής». Δεν μίλησε για την υπεράσπισή του, κάτι που εξελήφθη ως επιβαρυντικό στοιχείο από το Δικαστήριο της Κοινής Γνώμης - απολύτως μεροληπτικό, κατά τεκμήριο, ας σημειωθεί και σε διάσταση με τις δικονομικές και τις άλλες εγγυήσεις που παρέχονται από κάθε κανονικό. Ο Αριστείδης Στεργιάδης όμως δεν είχε ουδεμιά ανάμιξη στα στρατιωτικά πράγματα. Ούτε -κατά συνέπεια- συμμετοχή στην τραγική έκβασή τους. Αυτό συνάγεται σαφώς και από ένα τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου με ημερομηνία 20.5.1919, με παραλήπτη το διοικητή Στόλου και Στρατεύματος και το οποίο ανακοινώθηκε και στον ίδιο τον Αριστείδη Στεργιάδη. Το παραθέτω ολόκληρο, όπως διασώθηκε στα περιορισμένα στον αριθμό, καίρια όμως έγγραφα, που βρέθηκαν στα χέρια του μικρανιψιού του Ορέστη Πετάση και που παραδόθηκαν με τη μεσολάβησή μου στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου: ΤΗΕ EASTERN TELEGRAPH LIMITED 20.5.1919 HAUT COMISSAIRE Σπεύδω να σας ανακοινώσω το επόμενον τηλεγράφημα όπερ απηύθυνα προς Διοικητήν Στόλου και Στρατεύματος: «Στεργιάδης έρχεται εις Σμύρνην ως ύπατος Αρμοστής της Ελλάδος. Υπό την ιδιότητά του ταύτην αντιπροσωπεύει υπό ευρυτάτην έννοιαν κυβέρνησιν και θέλετε συμμορφωθή απολύτως προς τας οδηγίας αυτού. Της δικαιοδοσίας αυτού εξαιρούνται μόνον ζητήματα εσωτερικής διοικήσεως και πειθαρχίας στρατεύματος και στόλου και η τακτική χρησιμοποίησις τούτων διά ενδεχομένας στρατιωτικάς επιχειρήσεις. Η αστυνομική χρησιμοποίησις στρατού γίνεται αποκλειστικώς καθ' οδηγίας αρμοστού. Είμαι δε βέβαιος ότι και πάσας υπηρεσίας προς αυτόν θα παρέχητε αυτώ πλήρην και ενθουσιωδώς την εν παντί συνδρομήν υμών όπως το μέγα έργον όπερ συντελείται αχθή εις αίσιον πέρας». Γνωρίζεις άμα λήψει πόσον αμέριστος είναι η προς αυτόν εμπιστοσύνη μας και πόσον είναι άξιος ταύτης. Βενιζέλος Υπεύθυνος, λοιπόν, διά την εσωτερικήν διοίκησιν, την τάξιν και την ασφάλειαν της περιοχής ο Αριστείδης Στεργιάδης αναδείχθηκε σ' έναν από τους λαμπρότερους administrateur που έδρασαν στον ελληνικό χώρο. Τις επιδόσεις του αναγνώρισε η Ελληνική Βουλή στη συνεδρίασή της τής 10ης Ιουνίου 1922, λίγες εβδομάδες πριν από την καταστροφή, με ολοκληρωμένο επομένως το έργο του, με τις αγορεύσεις τόσο του τότε πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη όσο και του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του κόμματος των Φιλελευθέρων. Είπε μεταξύ άλλων ο πρώτος: «...Εγώ, όστις έχω γνώσιν των υπηρεσιών τας οποίας παρέχει ο υπάλληλος περί του οποίου ομιλείτε, έχω το δικαίωμα να σας ζητήσω να μείνητε εντός των ορίων του ελέγχου και να σας παραδώσω εις την κατάκρισιν ολοκλήρου του ελληνικού λαού, ο οποίος δεν σας ακολουθεί εις τοιαύτην επίθεσιν εναντίον προσώπων, ων αι υπηρεσίαι πανθομολογούνται... Και την στιγμήν αυτήν, καθ' ην ολόκληρος ο κόσμος αναγνωρίζει ότι η Ελλάς εν τη Ασία κυβερνά και διοικεί κατά τρόπον αποτελούντα πρότυπον...». Και υπερθεμάτισε ο δεύτερος: «...Ουδείς περισσότερον ημών εκτιμά το εν Μ. Ασία έργον του κ. Στεργιάδου, χάρις εις το οποίον δύναται σήμερον η Ελλάς να επιδεικνύη υπερήφανος διοίκησιν πρότυπον, πεπολιτισμένην και τιμώσαν το ελληνικόν κράτος...». Εγνώριζε, μεταβαίνων στη δυτική Μικρά Ασία, ο Αριστείδης Στεργιάδης το μεγάλο μυστικό το οποίο ορισμένοι έκαναν ότι το αγνοούσαν: ότι δεν μας είχε προσφερθεί για κατάκτηση η περιοχή, αλλά η εκεί παρουσία μας είχε σχέση με τη διασφάλιση της τάξης εξ ονόματος και για λογαριασμό των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης. Και ότι δίναμε καθημερινώς εξετάσεις. Εγνώριζε, ακόμη, ότι είχαμε μεταβεί στη δυτική Μικρά Ασία «όχι διά να φέρωμεν την ελευθερίαν εις μόνους τους ομοεθνείς μας, αλλά διά να διασφαλίσωμεν αυτήν εξ ίσου εις όλα τα στοιχεία του πληθυσμού». Στην ποιότητα των υπηρεσιών που πρόσφερε ο Αριστείδης Στεργιάδης αναφέρεται μεταξύ άλλων και ο Τζορτζ Χόρτον (George Horton), ο γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη κατά την τριετία 1919-1922 και γνωστός φιλέλληνας. Περιέχεται η κρίση του Χόρτον για τον Αριστείδη Στεργιάδη στο βιβλίο του «Η μάστιγα της Ανατολής» («The blight of Asia» ο τίτλος του πρωτότυπου, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1926), όπου βέβαια η μάστιγα είναι η Τουρκία. Γράφει ο Χόρτον: «Ο Στεργιάδης ήταν ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος. Ηταν Κρητικός σαν τον Βενιζέλο, ο οποίος τον είχε επιλέξει προσωπικά για τη θέση του Υπάτου Αρμοστή που δυσκολότερη δεν είναι εύκολο να φανταστεί κανένας. Είχε πολύ αυστηρή αίσθηση του δικαίου και τον χαρακτήριζε υψηλό αίσθημα του καθήκοντος. Ζούσε σαν ερημίτης, δεν αποδεχόταν καμιά πρόκληση και δεν εμφανιζόταν ποτέ σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Επιθυμούσε, όπως με πληροφόρησε ο ίδιος, να μη δέχεται φιλοφρονήσεις και να μη δημιουργεί δεσμούς, έτσι ώστε να μπορεί να αποδίδει ίση δικαιοσύνη σε όλους, υψηλά και χαμηλά ισταμένους...». Υπάρχει μια εξήγηση για την επιχείρηση λασπολογίας και για την άκριτη επίρριψη ευθυνών εναντίον του Αριστείδη Στεργιάδη, που πήρε το δρόμο της με την άφιξη των πρώτων προσφύγων στην Ελλάδα και που ανακυκλώνεται έκτοτε ιδιαίτερα στις επετειακές αναφορές. Ο Ηρακλειώτης στην καταγωγή, ο διαπρεπής νομομαθής με ειδίκευση στο ισλαμικό δίκαιο, ο πολύγλωσσος και με ευρωπαϊκή παιδεία, ο επιλεγείς προσωπικώς από τον Ελευθέριο Βενιζέλο για τη θέση του γενικού διοικητή Ηπείρου, όπου διακρίθηκε για την αποτελεσματικότητά του και αργότερα για τη «διακεκαυμένη» θέση του ύπατου αρμοστή στη Σμύρνη, είχε έλθει σε σύγκρουση με το μητροπολίτη Χρυσόστομο, το δυναμικό κληρικό που εσφαγιάσθη από τον τουρκικό όχλο μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού στη μαρτυρική μεγαλούπολη. Ο«παραδοσιακός» διπλός ρόλος του θρησκευτικού αρχηγού και του εθνικού ηγέτη υπαγόρευε στον Χρυσόστομο το χρέος να προστατεύει το ποίμνιό του αλλά και να προωθεί τα ζητήματα που τον αφορούσαν όσο μπορούσε καλύτερα. Στο πλαίσιο αυτής της στάσης του έκρινε ότι έπρεπε να πάρει πίσω το άφθονο ελληνικό αίμα που είχαν χύσει οι Τούρκοι κατά την περίοδο 1908-1918. Επρόκειτο για μια στάση που, όπως σημειώνει ο Χόρτον, μπορούσε να προβλεφθεί από οποιονδήποτε γνώστη της ανθρώπινης φύσης. Ο αυταρχικός όμως και άτεγκτος, όπως περιγράφεται, Στεργιάδης, ιδιαίτερα μέσα σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και κατάστασης πολιορκίας, δεν ήταν δυνατόν να συγκυβερνήσει ούτε με το δυναμικό μητροπολίτη ούτε με τους δημογέροντες της Σμύρνης. Και αν ακόμη η πολυτέλεια της συγκυβέρνησης επιτρεπόταν από τις περιπτώσεις, κάτι τέτοιο θα διέλυε την εικόνα της πολυεθνικής διοίκησης η οποία προέβλεπε την ειρηνική συμπόρευση όλων των κατοίκων της περιοχής, Ελλήνων και Τούρκων κυρίως, αλλά και Λεβαντίνων και Μαρωνιτών και Εβραίων, εικόνα που με τόσο κόπο δημιουργούσε ο Στεργιάδης με εντολή του Βενιζέλου, που, από το Φεβρουάριο ήδη του 1916, σημείωνε: «...Εν γένει είνε ανάγκη να απομακρυνθώμεν από τας αντιλήψεις υφ' ας εδιοικείτο η άλλοτε μικρή Ελλάς και να εμπνευσθώμεν από τας αρχάς υπό τας οποίας οι λαοί, οι εμπεπιστευμένοι την κυβέρνησιν ξένων πληθυσμών, εννοούν την επ' αυτών διοίκησιν...». Επρόκειτο, φυσικά, περί αρχών, η κατανόηση των οποίων από τους Σμυρνιούς της εποχής ήταν από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη -και η εφαρμογή των οποίων εξασφάλιζε, πιθανώς, τις αγαθές εντυπώσεις στους τρίτους παρατηρητές, όχι σπάνια ελάχιστα ευμενείς έναντι της Ελλάδας αλλά την ίδια ώρα παρέδιδαν τον Στεργιάδη σε ένα «διαχρονικό» μίσος, που τον ανάγκαζε να περιγράφει, υπέργηρος πια, «τας απροσδοκήτους περιπετείας του βίου του όστις δεν υπήρξε πάντοτε ακίνδυνος ουδέ ψυχικά ανώδυνος» και να καταλήγει: «...Εν Κρήτη, επί τουρκοκρατίας, μετά το Στρατοδικείον του Κερήμ πασά και την μετά κινδύνων δραπέτευσιν εις το Τοπλού Μοναστήρι, κατόπιν αι σφαγαί και οι εμπρησμοί του Ηρακλείου (του Αυγούστου του 1898) όπου παρ' ολίγον να εσφαζόμην μετά των δύο αδελφών μου, των οποίων οι δραματικοί φόνοι εμφανίζονται ακόμα και τώρα εις τους νυκτερινούς εφιάλτας μου... και το συμπλήρωμα όλων η μικρασιατική περιπέτεια, η οδυνηροτέρα όλων, διά την οποίαν σιωπώ απέναντι τυφλώσεως σχεδόν γενικής...». Ελευθεροτυπία ένθετο ιστορικά ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com ______________
