Niedawno natknelam sie w "Trybunie", czy tez "Przegladzie tygodnio-
wym" na taki mniej wiecej poglad, ze jedna z waznych rzeczywistych
przyczyn gospodarczego upadku tzw. realnego socjalizmu nie tylko
w Polsce, ale i na swiecie, byla stagnacja umyslowa i ograniczenie
swobod niezbednych do tworczego myslenia. Jednym slowem wytrzebienie
niepotrzebnych z pozoru elitarnych aspiracji, czyli tego wszystkie-
go, bez czego dusi sie i buntuje - jak pisal Galczynski - denerwuja-
co zadufana w sobie bladzaca nacja - czyli po prostu inteligencja.
Zwlaszcza inteligencja humanistyczna.
Z pewnoscia jest w tym sporo racji.
Ubolewanie nad glupota i krotkowzrocznoscia inteligencji nie jest
wymyslem dzisiejszych publicystow i ma dluga historie. Juz Slowacki
pisal o tym w "Beniowskim", a pozniej walkowali ten temat m.inn.
Brzozowski i Boy, biorac na tapete powierzchownego, hamletyzujacego
i rozhisteryzowanego polskiego inteligenta.
W ich slady poszedl w pewnym okresie Galczynski, ktory drwil ze
znerwicowanych i chwiejnych - a jednoczesnie udajacych nadzwyczaj
pewnych siebie - inteligentow. Jeszce przed wojna pisal w "Ludowej
zabawie" (1934) :
Po zjedzeniu porcji cieleciny
inteligent w stawie sie utopil
psiajegomac !
.............................
Troche krzyczal przedtem o Wagnerze
psiajegomac !
O Wolterze i Baudelairze
psiajegomac !
"Ze trzeba powziac oddech szerszy"
psiajegomac !
Zostal po nim smrod jak po tomiku wierszy
psiajegomac !
Albo w 1936 roku ("Wciaz uciekamy") :
Wciaz uciekamy. Z miasta do miasta.
Inteligenci.
Teskniaca nacja. Ginaca klasa.
Mali, zmarznieci.
A przede wszystkim w 1947 roku w "Smierci inteligenta" :
Przeziebiony. Apolityczny.
Nabolaly. Nostalgiczny.
Drepce w kolko. Zaglada.
Chcialby. Pragnalby. Moglby. Gdyby.
Wzrok przeciera. Patrzy przez szyby.
Bialy kon ? Nie, snieg pada.
Wszystko krzywe. Wszystko nie takie.
Na ziemi znaki. Na niebie znaki.
Przepraszam, a gdzie kometa ?
Cipcius z Londynu pisal przecie
w wielkim sekrecie o komecie.
Kometa. Ale nie ta.
Wiec obrazony. Wiec zatruty.
Wszedzie za pozno. O dwie minuty.
O dwie minuty. We snie.
Mieli przyjsc szosa. Gdzie ta szosa ?
Jak gdyby wlos wyrywal z nosa,
usmiecha sie bolesnie.
Wiec lezac krzyzem, zadecydowal.
Stanal na glowie. Spuchla mu glowa.
Zegnajcie, dzieci, zono !
I paszkwil rabnal na pewna pralnie,
ze w pralni bylo niekulturalnie
i ze go zniewazono.
A teraz co ? Teraz sie martwi.
A moze klasztor ? Moze do partii ?
Lecz tu czy tam - migrena.
Boczna uliczka, zaulkiem kretym
idzie pod wiatr ten polski swiety
z fortepianem Szopena.
.................................
Kiedy sie czyta ten ostatni wiersz z dystansu czasu, to oczywiscie
nalezy pamietac, ze jego rozparzony inteligent mial rysy karykatu-
ralne i stworzony byl jakby na zamowienie owczesnej oficjalnej pro-
pagandy. Ale sceneria jaka Galczynski stworzyl ma tez wartosc uni-
wersalna. Komizm tej kukielki jest dzisiaj, chyba mozna tak powie-
dziec, w pelni aktualny. Takze, a moze zwlaszcza, w internecie,
gdzie salony niekiedy nie miewaja podlogi.
Izabella
