Uta Zablocki-Berlin pisze:
|Tomasz J Kazmierski:
|
|> Nalezy te informacje sprostowac. W czasach dawnej Rzeczypospolitej
|> Gdansk lezal w Polsce i byl jej czescia tak samo, jak Krakow,
|> Warszawa, czy Wilno.
|
|Nie, Gdansk byl _wolnym miastem_ i nie byl czescia Polski jak
|Krakow. Oprocz tego (w przeciwienstwie do Krakowa) wiekszosc
|mieszkancow bya niemiecka. Pojecie 'wolne miasto' pochodzi z
|sredniowiecza, a oznacza m.i., ze krol w tym miescie nie mial
|praw adminystratywnych, a sadownictwo n.p. bylo niezaleznie od
|praw krola. Inne takie miasta byly n.p. Hamburg i Luebeck.
|Czasami te miasta nalezali do zwiazkow miast, jak n.p. zwiazek
|'Hanse'.
Z pewnoscia zachodzi tu jakies nieporozumienie. Kiedy mowimy
"Wolne Miasto Gdansk", mamy na mysli dwa krotkie okresy w historii
miasta, kiedy rzeczywiscie stanowilo ono odrebna jednostke polityczna
w stosunkach miedzynarodowych. Pierwszy raz Gdansk byl wolnym
miastem z proklamacji Napoleona w latach 1807-1814, a ponownie na
mocy Traktatu Wersalskiego w latach 1919-1939.
W omawianym przez nas okresie, Gdansk nalezal do Rzeczypospolitej
i stanowil najwieksze jej miasto. Byl on oczywiscie wolny, ale w
takim samym sensie, jak wolne byly inne jej miasta, na przyklad
Krakow i Wilno. To, ze Gdansk nalezal do Ligi Hanzeatyckiej
niczego nie zmienialo. Czlonkami Hanzy byly tez inne polskie
miasta, np. Radom. Nb. ludnosc Krakowa tez byla w wiekszosci
niemieckojezyczna, jak w Gdansku. W europejskiej tradycji, siegajacej
czasow wczesnego sredniowiecza, miasta z reguly mialy wysoki
stopien swobod i samorzadnosci, co niekoniecznie oznaczalo, ze
byly odrebnymi panstwami. Na przyklad miasto La Rochelle, ktore
pelnilo we Francji role podobna do roli Gdanska w Polsce,
posiadalo przywilej niewyrazania zgody na wplyniecie floty
krolewskiej do portu, choc nalezalo do Francji.
Gdansk, wraz z innymi miastami Pomorza Gdanskiego, w tym
Malborkiem, Elblagiem, Grudziadzem, Toruniem i Swieciem, zostal
przylaczony do Polski przez Kazimierza Jagiellonczyka po petycji
stanow pruskich u krola polskiego w 1454r. Po wyniklej z tej decyzji
i trwajacej 13 lat wojnie z Krzyzakami, Kazimierz utworzyl Sejmik
Ziemi Pruskiej z siedziba w Grudziadzu, w ktorym Gdansk az do
reformy konstytucyjnej panstwa w 1569r mial swoich przedstawicieli.
W ten sposob Gdansk mogl brac udzial w decyzjach wychodzacych
poza mury miasta i dotyczacych calej prowincji. Od 1569r. trzy
najwieksze miasta Rzeczypospolitej: Gdansk, Krakow i Wilno
uzyskaly przywilej wysylania stalych obserwatorow na zreformowany
na mocy Unii Lubelskiej Sejm Rzeczypospolitej.
System samorzadu Gdanska byl podobny do tego, jaki obowiazywal w
Krakowie. W szczegolnosci podobnie jak w Krakowie, lud gdanski
wybieral rade "stu mezczyzn", ktora stanowila swego rodzaju
parlament miasta. Senat Gdanska sprawowal wladze sadownicza w
miescie, ale od jego decyzji przyslugiwalo odwolanie do krola.
Warto jeszcze przypomniec znany przypadek zbrojnego oporu
Gdanska wobec decyzji Sejmu. W ostatnich latach zycia Zygmunta
Augusta, Sejm, przygotowujac reforme konstytucyjna panstwa,
zmniejszyl zakres samorzadu miasta. Odpowiednie ustawy znane
byly pod nazwa "statutow Karnkowskiego". Na wiosne 1577r, po
elekcji Batorego, Gdansk zbuntowal sie otwarcie i odmowil
zaplacenia podatku, ktory Sejm uchwalil na wojne z Moskwa. Sejm i
krol postanowili wymusic uleglosc zbrojnie. Po krotkiej wojnie
Gdansk przeprosil krola i zaplacil 200 tys zlotych podatku plus
dodatkowe 20 tys zl na odbudowe spalonych w czasie starc budynkow
poza miastem. W decydujacej bitwie pod Tczewem do
zwyciestwa wojsk koronnych przyczynil sie walnie malo wowczas
znany porucznik Stanislaw Zolkiewski (zaslynal pozniej, juz jako
hetman, z wielkiego zwyciestwa nad wojskami moskiewskimi pod
Kluszynem). Zolkiewski zdobyl wtedy siedem bogato haftowanych
choragwi z napisem "Aurea Libertas" - Zlota Wolnosc. Idealy
Rzeczypospolitej Gdansk traktowal bowiem jak swoje wlasne.
Tomasz J Kazmierski
