Minangkabau Sabana Istimewa

  * Dicigok Ranah Minangkabau
    dari saisuak lah istimewa
    Manga kini takah bagalau
    mungkin ijuak indak basaga

  * Maliek parak Bundo Kanduang
    paganyo lah ado nan umpang
    ado nan rabahnyo kadalam
    rabah kalua ado pulo
    ka disisik jo talang sariak
    rotan pangabek sulik dicari
    Musik rang kini badantuang-dantuang
    tasisiah sajo Salawat Dulang
    gaganyo ka Bukik Marapalam
    gauangnyo sampai ka Gunuang Sago
    Singgalang Marapi kok mamakiak
    tangih nan indak tapujuak lai

Mambaco tulisan Angku Darman Moenir di koran Singgalang 6 Januari 2015, 
ditambah pulo jo tulisan Angku-angku nan cadiak candokio di koran-koran lain 
nan mampakatokan DIM (Daerah Istimewa Minangkabau), nan sadonyo tu disampaikan 
liau ka ambo, manggaritih lo tangan ko nak baraja manulih, bialah jari lah 
muloi manggaretek dikayai juo.

Dek karano nan dipakatokan ko nagari awak, untuak kaparaluan awak, izinkan ambo 
manulih jo bahaso awak, kalo kato Prof. Arief Rachman “bahasa ibu”.

Dari tulisan nan dibaco, baiak nan dikarateh laweh ataupun nan singgah 
disalapah batuah ambo, kiro-kiro ado tigo pandapek:
Partamo “lah mandadeh dek yakin”, kaduo “jaaan lai”, nan katigo “nambek cah”.
Ambo satuju bana kasado pandapek tu, malah sanang ati manyimaknyo.
Tantu ado nan batanyo-tanyo dalam ati, baa lo pangana gaek ko, co Balam Jambi, 
ka sia sajo inyo maangguak.

Jaan badatak-datak ati dulu, coiko sabananyo: Ambo mambayangkan pandapek nan 
takah bagalau tu bak ombak basilang di lauik, masiang-masiang jo arah 
surang-surang, tapi baa kabaa maampehnyo “katapian” juo. Ikolah nan 
manyanangkan ati, sabab dasar pamikiran kasadonyo tu pasti samo, iyolah “kasiah 
jo cinto” Minangkabau.

Nan diarokkan mudah-mudahan dek lah panek maampeh, samo-samo duduak dilapiak 
nan salai baiyo batido, bialah bak kayu basilang dalam tungku, disinan api 
mangkonyo iduik, api nan indak kijok-kijokan, manggalagak indak malimpah, nasi 
masak indak lambiak badatuih, dek aia nan sadang elok indak dikadang, samalero 
mamakannyo, bialah jo sambalado uok taruang pucuak parancih, samba “babali” 
indak mandayo lai. Tapi jan lupo dek pandai “mandeh” maambuih saluang, apinyo 
rato bak dirageh, ikua pariuak indak maupek.

Nan mancameh ado pandapek nan indak tadanga tapi dapek disimak kiro-kiro bak 
nangko:
“suko ati nyo lah, awak ka coiko juo”.
Raso dibao naiak pareso dibao turun, kok diinok-inokkan masuak aka juo pandapek 
nan coitu, walaupun agak sulik ditarimo aka.

Sajak tasumbuanyo angan-angan DIM ko, pasal 18 UUD 1945 lah jadi buah bibia 
pulo. Dalam pasal 18 UUD 1945 “nan asli” iyo ado tatulih antaro lain tantang 
“hak-hak asa usua dalam daerah-daerah nan basipaik istimewa”. Dalam “Penjelasan 
UUD 1945” tu disabuikkan salah cieknyo Minangkabau. Tantu indak mancirupuih 
baitu sajo Minangkabau tamasuak nan istimewa, pasti PPUPKI (Panitia Penyelidik 
Usaha-usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia) nan mambuek UUD 1945 lah mamahami 
bana baraso Minangkabau memang istimewa, lain dari nan lain, sajak baratuih 
taun sabalun Indonesia Mardeka.

Kalo kini kito nak mamintak dilewakan pulo jo namo DIM, apo indak samo jo 
mamintak barang nan lah ado diawak, tapi mungkin dek lah lamo lupo dima 
tasaleknyo, antah lah balumuik tasaok lunau, antah lah mumuak dek anai-anai, 
antah lah linyak talunyah dek urang lalu dek parak Bundo takah indak bapaga, 
namun awak tatap maraso punyo. Dek kini jaman sagalo bamerek, tantu iyo indak 
salah kalo ado nan bausao mamintak merek pulo.

Masalahnyo, apo salah kalo ado nan mampatanyokan:
  1. Lai juo kolah dimakan “patuik” jo “mungkin” barang nan kadimintakkan merek 
tu ? Lai indak barubah isinyo ?
Kito caliak salah ciek pokok karehnyo untuak mintak merek DIM nan banamo 
ABS-SBK, nan tiok insan Minangkabau pasiah bana manyabuiknyo.
  a. Cubo disigi nan “A” nyo sangenek.

Manuruik Angku Dt. B. Nurdin Yakub (Minangkabau Tanah Pusaka 1987), Adaik jo 
Budi kaik bakaik, sainggo “urang nan babudi adolah urang nan baradaik, urang 
nan baradaik adolah urang nan babudi”.

Kato gaek saisuak, “budi” ko adolah barang nan murah-murah sarik, kadibali 
indak ado dijua urang, baabih tapak sipatu mancari kasagalo toko indak kabasuo. 
Dikatokan murah sabab agak sa-sen indak ka kalua pitih doh untuak mandapeknyo. 
Niniak muyang kito walaupun urang indak basikola, pangananyo “malangkaui maso”. 
Baliau-baliau tu bukan sajo manyabikkan buahnyo untuak “anak baranak” tapi 
manyamaikan baniahnyo dilubuak ati anak jo kamanakan sacaro turun tamurun.

Dimato nan gaek-gaek kini masih tabayang-bayang mandeh, etek jo anduang sambia 
manyalisiak kapalo anak gadihnyo mancilotehkan pitua-pitua baa manjadi padusi 
Minang, muloi dari caro mangecek (kato nan ampek) sampai ka Amban Puruak Aluang 
Bunian, kadang-kadang jo dendang nan mandayu-dayu manyalinok kalubuak ati. 
Baitu pulo ayah, mamak jo inyiak ka anak laki-laki, biasonyo sadang minun kawa 
sudah makan. 
Anak laki-laki bialah lalok di surau bukannyo lapeh laleh sajo, sacaro bagilia 
ado Mak Katik, Mak Pandeka jo Angku Datuak nan mambimbiang sasuai jo panaruahan 
baliau tu surang-surang.

Kalo nan bujang talampau mudo balun mandanga curito ko, biasonyo mambirutun 
sambia malengah: “itu lah anyuik gaeek, indak lepel untuak mama, tante, oma, 
papa, om jo opa jaman kiniko” (?)

Mungkin sajo ado nan lupo, kabanyo labiah dari saparo pamimpin-pamimpin nan 
mampajuangkan kamardekaan Indonesia ko adolah urang Minang. Indak takuik atau 
manyasa kalua masuak pinjaro, malah dibuang ka Boven Digul sampai ka Banda 
Neira bagai (ingek: bukan karano korupsi). Kasadonyo pamimpin-pamimpin tu iduik 
sampai jadi urang adolah dijaman kuno tu…

Mangecek masalah “Adaik” ko, rasonyo lah siang bak ari tarang bak bulan, kito 
lah samo-samo manyimak baa saisuak baa kini, baa sabananyo baa nan tajadi, 
antah lah lungga nan babuhua mati, nan babuhua sintak antah lah lapeh tali…
  * Baa rumah mangko baroyak
    Antah gunuang maurak selo
    Antah pulau bakisa duduak
    Antah lungga sagalo pasak
    Antah bumi nan lapeh punco
    Antah “sandi” nan lah tapuruak
    Bialah saluang sajo nan manyudahkan.

  b. Disilau pulo “S” nyo sapinteh. 

Ikopun tamasuak nan istimewa di Minangkabau, sabab satu-satunyo suku bangso di 
Indonesia nan baagamo tungga yaitu “Islam”. Kalo ado nan bukan Islam, inyo 
“diusia” dari kaluarga/kampuang, gugua sagalo “hak” nyo sabagai urang Minang.
Itu saisuak, kini baa nyo (?).
  * Jalan diasak urang lalu
    cupak dipapek rang manggaleh
    Kini kok icak indak tau
    isuak kok anyuik indak tapinteh

Jauah sabalun Orde Baru, di Minangkabau lah banyak tampaik-tampaik “Pandidikan 
Islam” nan tanamo, rasonyo indak ciek juo nan pakai istilah “pesantren” jo 
“santri” ataupun “pontren”. Buahnyo boneh-boneh, malah sampai di lua Ranah 
Minang dinikmati sarato dihormati urang. Taun 1342 H/1923 M badirinyo Perguruan 
Diniyyah Puteri Padang Panjang.

  * Almadrasatud Diniyyah lil Banaat
    nan ditaruko dek Encik Rahmah
    baitu namo mulo badiri
    samak baduri nan liau tabeh
    Sampai kiamaik tatap manfaat
    bukan hanyo salingkuang rumah
    bukan hanyo salingkuang nagari
    kasubarang lauik buahnyo rareh

  * Encik Rahmah kato rang saisuak
    Diniyyah Puteri buah tangannyo
    muriknyo basalendang balilik
    jadi idaman anak padusi
    Tagaknyo anggun pantang tarumuak
    kaparuik bumi cangkam ureknyo
    pucuak manjulang manjangkau langik
    labiah bak cando lantak basi

  * Liau nan usah dibandiang-bandiang
    mungkin sarupo indak saroman
    lai saroman indak saulah
    indak ado duonyo di dunia
    Urang karajo bagiriang-giriang
    barabuik gala jadi pahlawan
    liau babuek karano Allah
    indak maarok bintang Kajora

  * Pitaruah indak liau unyikan
    pasan indak liau turuik-i
    hanyo disarahkan ka Nan Satu
    Di nan mudo tasandang baban
    patah tumbuah ilang baganti
    limau jan tasaok dek binalu

Itu kan curito sabalun Orde Baru, baa pulo sajak jaman Orde Baru sampai kini. 
Ambo salin saketek tulisan Angku Nasaruddin Umar (bakeh wakia Mantari Agamo), 
dalam koran Rakyat Merdeka tanggal 26 Desember 2014:
…Proses masuknya Islam di Indonesia melalui apa yang disebut Taufik Abdullah 
dengan “relativering process”, yaitu melalui jalan damai, melewati proses tawar 
menawar antara eksistensi nilai-nilai lokal dan nilai-nilai universal Islam. 
Sebelum Islam melakukan Islamisasi terlebih dahulu harus merelakan dirinya 
mengalami proses Indonesianisasi. Karena itu, Islamisasi di Indonesia 
menurutnya harus dianggap sebagai “on-going process” yang harus selalu 
dilanjutkan…

Manyimak apo nan disampaikan Angku Taufik Abdullah, dek karano budaya 
Minangkabau lain dari nan lain, tantu pakambangan Islam di Minang indak mungkin 
samo jo daerah lain, khususnyo jo Jawa. Ma’af sabalunnyo, iko pandapek ambo 
surang, antah iyo antah indak, jaan masuak asi amek, maklumlah takok-takok uok, 
kalo kato mak Kari Garejoh indak ilmiah.

Birowari sabalun Islam masuak ka Jawa, agamo Hindu jo Budha lah kuaik tagaknyo 
di sinan, langkok jo tampaik-tampaik pandidikan agamonyo nan banamo “pesantren” 
(DR. H. Shofwan Karim Elha, MA., Singgalang 17 Oktober 2008). Kutiko Islam lah 
masuak, tantu para ulama baniaik pulo nak mambuek tampaik pandidikan Islam, 
mako dibueklah Madrasah Islam. Mungkin indak sasuai jo nan diarokkan alias 
kurang dilengong urang, mako tibo pangana nak mamakai siasek (mungkin ado urang 
Minang nan mambisiakkan) “diiyokan nan di urang dilalukan nan di awak”. Indak 
doh lai, bisuaknyo langsuang dituka mereknyo jo “pesantren Islam”, baru 
bagaduru urang mandaftar. Baitu juo kalo ado acara bado’a syukuran sudah panen 
gadang, musti dipanggang kumayan putiah, jadi malah. Kalo marayokan taun baru 
Hijriyah (R.M. 16 November 2012), musti babarih taratik “maikua” kabau nan 
diyakini sabagai katurunan Kiai Slamet, kok ‘u‘uk kabau tu di jalan, 
diparabuikkan barang tu, jadi juo…

Mungkin barangkali “on-going process” nan dimukasuik Angku Taufik Abdullah alun 
cukuik banyak nan lah dijalankan, para ulama nan disabuik Wali Songo tu lah 
wafat, sadangkan umaik nan tingga alun pulo langkok dapek pitua tantang apo 
sajo nan musti diluruihkan, lagi pulo indak ado titah rajo. Sainggo umaik 
barikuiknyo maanggap baa kaadaan nan ditinggakan Wali Songo tu, itulah nan 
batua, musti ditaruihkan indak barani maubah takuik kualaik…

Kalo di Minang mungkin sarupo di Jawa tu juo daulunyo, tapi sajak awa abaik 19, 
sasudah H.Miskin, H.Sumaniak jo H.Piobang pulang dari Makah, baliau-baliaulah 
nan mamulai garakan pamurnian ajaran Islam indak tarago baago-ago atau batulak 
ansua, tibo dimato indak dipiciangkan tibo diparuik indak dikampihkan (Ahmad 
Rifa’i, Perjuangan 29 Ulama Besar Ranah Minang).

Tapi sajak Orde Baru, muloi pulo parubahan-parubahan di Ranah Minang, mungkin 
disabuik “kamajuan”. Antaro lain, sagalo tampaik-tampaik pandidikan Islam di 
Minang musti pakai istilah “pesantren”. Dek tapaso kabaa juo (DR. Shofwan Karim 
Elha, Singgalang 17 Oktober 2008).

Kini indak tapaso lai, tapi ampia kasadonyo nan lamo ataupun baru mamakai namo 
pesantren. Mungkin pulo ado nan maraso labiah gagah mamakai namo Pesantren Aia 
Tajun dari pado Madrasah Aia Tajun atau Surau Aia Tajun. Salah ? Tantu indak, 
sia pulo nan barani manyalahkan, kan indak malangga Undang-Undang.

Ado pulo nan bapandapek bialah urang Hindu bana nan punyo istilah tu, dek 
mukasuiknyo “tampaik pandidikan agamo”, kadia lo nyo kok dipakai diawak, lagi 
pulo kan lah umum kini.

Batua, musajik, kuil, gereja samo-samo tampaik ibadah, kiro-kiro baa kalo 
diganti urang Musajik Al Ichlas jo Gereja Al Ikhlas atau Kuil Al Ichlas ?

Pulang maklum ka nan cadiak candokio.
Nampaknyo kini takah lah ado “kasapakatan”, untuk “maikua” caro-caro urang 
subarang tu. Kalo daulu tando baco nan diajakan guru mangaji hanyo, alif barih 
di ateh “a” barih di bawah “i” barih di dapan “u”. Dek di subarang ado pulo 
bunyi “o”, kito patuah pulo, sainggo urang manyabuik Alloh, sodakoh, Romadhon, 
umroh, awak lah sato lo. Urang manyapo awak “mbak”, “mas”, jadi juo, diurang 
“pendopo”, “alun-alun”, “blusukan”, awak indak amuah kalah lo. Kok sampai lo ka 
lapau Uwo Pulin curito ko, pasti mak Udin Kuriak nan partamo mangatokan: “Itu 
kan soal ketek, indak paralu digadang-gadangkan tu doh”. Batua bana, 
mudah-mudahan batu ketek indak manaruang. 
(ma’af gadang-gadang Angku Es Pe, tabao rendong anggota).

Sagalonyo ko dipapakan bukan karano banci, bingik, apo lai manyalahkan, 
sakali-sakali bukan, jauuuah nan bak kian tu Angku. Kito mahormati siapopun 
urangnyo apopun kayakinannyo salamo indak manyeso kito. Inyo dinyo awak diawak, 
kito kan punyo “ceno” surang-surang dalam rumah gadang Bhineka Tunggal Ika ko. 
Cuma nan takana, lai nan diawak apo paralu dituka jo nan diurang.

Rasanyo alun ka lupo papatah kuno “lalu pinjaik lalu kulindan”, pinjaik buliah 
batuka bilo sajo, kulindan alun kaputuih salamo jaitan alun sudah. Kok takalok 
“rono” kain lah barubah, awak tasintak ari lah patang, nan taicia indak 
tajapuik lai.

Dikubiak-kubiak buku lusuah, sajak taun limo puluhan anai-anai lah muloi 
mangupia-ngupia tunggak tuo.

Indak sio-sio Angku Ambiar Lani dalam tulisan Liau di Haluan 14 November 2014 
nan mangutip pandangan Prof. Selo Sumardjan taun 1978 nan mangatokan: 
“Kehidupan budaya atau kehidupan berbudaya, identik dengan kehidupan ikan di 
tengah samudera, yang besar memakan yang kecil yang kuat mengalahkan yang 
lemah”.

Mungkin kok lai ado nan ka tagalitiak.
  * Nan manang alun tantu batuah
    nan sudah alun tantu ka conto
    Elok jalimek maninjau jarah
    jan takicuah dipandangan mato

 2. Lai juo kolah tabukak loket tampaik mamintak merek tu ?

Baa mangko baitu, cubo kito simak UUD 1945 nan lah diurak ungkai ampek kali ko. 
UUD 1945 asli tadiri dari: 1. Pembukaan 2. Pasal-pasal 3. Penjelasan.

Sasudah diurak ungkai, lah dikunci jo pasal II Aturan Tambahan nan babunyi:
   Dengan ditetapkannya perubahan UUD ini, UUD Negara R.I. tahun 1945
   terdiri atas “Pembukaan” dan “Pasal-pasal”.

Liek lo bunyi pasal 18b ayat 2 UUD 1945:
   Negara mengakui dan menghormati kesatuan-kesatuan masyarakat hukum adat 
   beserta hak-hak tradisionalnya “sepanjang masih hidup” dan sesuai dengan 
   perkembangan masyarakat dan prinsip NKRI yang diatur dalam Undang-Undang.

Nan cadiak candokio nan arih bijaksano tantu labiah paham manyimak nan tasirek 
dalam tigo kato “sepanjang masih hidup” tu, kok io juo nak mambangkik batang 
tarandam, tantu labiah paham pulo manimbang ma nan labiah paralu antaro “merek” 
jo “mutu”, sainggo Minangkabau nan bukan sajo marupokan pusako nan kito 
paliaro, tapi juo pitaruah dari anak cucu kito nan alun laia, baa supayo 
didapek-inyo isuak lai indak tasio-sio, tatap jombang dalam nan rami, tacelak 
tampak jauah, tampaik batanyo diurang cadiak, tampaik baguru diurang pandai. 
Insyaallah.

Alam Takambang Jadi Guru baa pulo manyimaknyo, sagalo nan nampak apo lai 
dipikia diinok-inokkan, atau indak tarago dipikia lansuang ditiru, tantu hanyo 
kito pulo nan dapek manjaweknyo.
  * Minangkabau Ranah Pusako
    Rumah Gadang sambilan ruang
    sawah dilereng tingkek batingkek
    Surau Musajik lambang Nagari
    Adaik jo Syarak pidoman iduik
    Kito indak sato manaruko
    indak manambah jan mangurang
    maso katibo nan diingek
    bantuak boneh kok indak barisi
    apolah gala nan ka patuik

  * Surau Nyiak Djambek Surau Parabek
    Surau Nyiak Tjandoeang tanamo pulo
    banyak mancetak urang santiang
    urang cadiak sarato saliah
    musaua bana maso saisuak
    sarang alemu bak mato aia
    Dunie baputa indak taambek
    kito tabao dilenongnyo
    indak sato awak tapalantiang
    dipilah sabalun dipiliah
    tampaik bagantuang jan nan lapuak
    tampaik bapijak jan alia

  * Pisang diparak lauak ditabek
    dangau kok tingga pipik kuaso
    Adaik jo syarak duo sakabek
    buhua kok lungga Nagari seso

  * Sabuang salapeh ari patang
    simbek pandeka manyudahi
    silek abih sasaran tingga
    Gaek taragak randang kacang
    antah lupo indak bagigi
    kacang maempa suok kida

  * Kok ado tuan nan talantuang
    bari ma’af malah ambo
    diakiraik jan jadi baban
    Iyo sangajo ambo singguang
    kok indak kini antah bilo
    pado lalok jadi rasian

                                                     
                                                     Bogor, 21 Februari 2015
                                  Panulih “Parantau Minang tingga di Bogor”,
                                                


                                               Muchtar Yazra, St. Rajo Endah

-- 
.
* Posting yg berasal dari Palanta RantauNet, dipublikasikan di tempat lain 
wajib mencantumkan sumber: ~dari Palanta R@ntauNet~ 
* Isi email, menjadi tanggung jawab pengirim email.
===========================================================
UNTUK DIPERHATIKAN, yang melanggar akan dimoderasi:
* DILARANG:
  1. Email besar dari 200KB;
  2. Email attachment, tawarkan & kirim melalui jalur pribadi; 
  3. Email One Liner.
* Anggota WAJIB mematuhi peraturan (lihat di http://goo.gl/MScz7) serta 
mengirimkan biodata!
* Tulis Nama, Umur & Lokasi disetiap posting
* Hapus footer & seluruh bagian tdk perlu dlm melakukan reply
* Untuk topik/subjek baru buat email baru, tdk mereply email lama & mengganti 
subjeknya.
===========================================================
Berhenti, bergabung kembali, mengubah konfigurasi/setting keanggotaan di: 
http://groups.google.com/group/RantauNet/
--- 
Anda menerima pesan ini karena Anda berlangganan grup "RantauNet" dari Google 
Grup.
Untuk berhenti berlangganan dan berhenti menerima email dari grup ini, kirim 
email ke rantaunet+unsubscr...@googlegroups.com.
Untuk opsi lainnya, kunjungi https://groups.google.com/d/optout.

Kirim email ke