Όταν η Εφημερίς έγινε Εφημερίδα
Όχι οποιαδήποτε εφημερίς όμως, αλλά η Εφημερίς της Κυβερνήσεως, με άλλα λόγια το μοναδικό επίσημο και υποχρεωτικό μέσο δημοσιοποίησης των νόμων της Ελληνικής Δημοκρατίας, που μόνο με τη δημοσίευσή τους αποκτούν ισχύ νόμου. Αυτό λοιπόν το επίσημο έντυπο, από τις 23 Φεβρουαρίου 2016 άλλαξε σχεδόν ανεπαίσθητα τον τίτλο του -τώρα λέγεται «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» της Ελληνικής Δημοκρατίας: Η αλλαγή αυτή μόλις προχτές έγινε αντιληπτή στα κοινωνικά μέσα και σχολιάστηκε αρκετά. Κι επειδή το ιστολόγιό μας είναι ιστολόγιο γλωσσικό, δεν θα μπορούσε να μην πάρει μέρος στη συζήτηση. (Κανονικά, το σημερινό άρθρο θα δημοσιευόταν χτες, αλλά δεν θέλησα να διαταράξω τη συνήθεια που θέλει κάθε δεύτερη Τρίτη να έχω ένα κομμάτι από τα βιβλία του πατέρα μου). Δεν πρόκειται βέβαια για καμιά κοσμοϊστορική αλλαγή, αλλά αξίζει ένα άρθρο. Τη μικρήν αυτή αλλαγή του τίτλου τη θεωρώ θετική, και όχι βέβαια επειδή υποστηρίζω το κυβερνητικό κόμμα. Ωστόσο, είδα ότι έγινε αντικείμενο κριτικής, και μάλιστα από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες. Κατ’ αρχάς, κάποιοι έγραψαν ότι δεν έπρεπε να γίνει η αλλαγή, διότι οι ιστορικοί τίτλοι δεν πρέπει να αλλάζουν. Ένας τίτλος που υπάρχει εδώ και 180 χρόνια έπρεπε να μείνει έτσι, λένε. Μάλιστα, κάποιοι από αυτούς θεώρησαν ότι είναι τμήμα ενός καταχθόνιου σχεδίου. Για παράδειγμα, η κυρία Ταχιάου, πρώην βουλεύτρια του Ποταμιού, έγραψε στο Φέισμπουκ ότι «είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν τίποτα όρθιο». Άλλοι θεώρησαν ότι ο τύπος «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» είναι άτοπος, ότι είναι ένα υβρίδιο δημοτικής και καθαρεύουσας, και ότι ή θα έπρεπε να μείνει ως είχε («Εφημερίς της Κυβερνήσεως») ή να γίνει «Εφημερίδα της Κυβέρνησης». Μάλιστα, η Εστία, η μοναδική καθημερινή εφημερίδα που επιμένει πολυτονικά, χαρακτήρισε «γλωσσολογικό ατόπημα» τη μετονομασία, ενώ άλλοι, χαριτολογώντας, θεώρησαν ότι είναι αποτέλεσμα συμβιβασμού που εκφράζει τη συγκυβέρνηση, δηλαδή ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εκφράζεται από τον δημοτικό τύπο «Εφημερίδα» ενώ ως παραχώρηση στους ΑΝΕΛ διατηρήθηκε ο τύπος «της Κυβερνησεως» αντί του αμιγούς δημοτικού «της Κυβέρνησης». Και οι δύο απόψεις συζητιούνται, ωστόσο πιστεύω ότι δύσκολα μπορεί να υποστηρίξει κανείς τις δύο απόψεις ταυτόχρονα, δηλαδή ότι έπρεπε να παραμείνει η παλιά ονομασία αλλά, αφού άλλαξε, κακώς άλλαξε «κατά το ήμισυ». Τώρα, ως προς την πρώτη ένσταση, δεν θα συμφωνήσω. Οι τίτλοι έχουν μεν κάποιο βαθμό τυποποίησης αλλά δεν μένουν ανεπηρέαστοι από την εξέλιξη της γλώσσας. Για παράδειγμα, οι ονομασίες των υπουργείων δεν αλλάζουν μόνο στο περιεχόμενο, αλλάζουν και στους γραμματικούς τύπους. Είχαμε Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, έχουμε (εδώ και χρόνια) Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Είχαμε υφυπουργό «παρά τω πρωθυπουργώ», με δοτική, αλλά ήδη ο Σίμος Κεδίκογλου, στην κυβέρνηση Σαμαρά το 2012, ήταν «υφυπουργός στον πρωθυπουργό», με αιτιατική. Για να πάμε και στο εξωτερικό, η πρώτη Γαλλική Δημοκρατία, μετά την μεγάλη γαλλική επανάσταση, ονομάστηκε République Françoise, διότι έτσι λεγόταν τότε το επίθετο. Αργότερα παλινορθώθηκε η βασιλεία, κι όταν ξαναήρθε η δημοκρατία στη χώρα, ονομάστηκε République Française, αφού στο μεταξύ ο τύπος françois(e) γραφόταν πια français(e). Αλλά δεν είναι ανάγκη να πάμε σε άλλες γλώσσες, αφού έχουμε παράδειγμα στα ελληνικά. Η Κυπριακή Δημοκρατία, όταν ιδρύθηκε το 1960, είχε και αυτή την επίσημη εφημερίδα της, που ονομαζόταν, ακριβώς, Επίσημη Εφημερίς της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ωστόσο, από τον Ιανουάριο του 1983, αθόρυβα και χωρίς τυμπανοκρουσίες, άλλαξε τίτλο και έγινε Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως είναι και σήμερα. Επομένως, οι τίτλοι αλλάζουν. Ως προς τη δεύτερη ένσταση, θα δεχτώ ότι έχει κάποια βάση όταν γίνεται από δημοτικιστικές θέσεις, δηλαδή καλόπιστα. Προσωπικά, μπορεί και να επέλεγα τον αμιγή τύπο «Εφημερίδα της Κυβέρνησης». Ωστόσο, οι δυο τύποι («Εφημερίς» και «Κυβερνήσεως») δεν είναι εξίσου καθαρευουσιάνικοι. Ο πρώτος είναι πολύ περισσότερο μαρκαρισμένος ότι ανήκει στην καθαρεύουσα και είναι ξένος προς τη σημερινή κοινή νέα ελληνική, τόσο στην ονομαστική όσο και, πολύ περισσότερο, στη γενική («της Εφημερίδος»!). Γι’ αυτό άλλωστε ακούμε κάποτε και σολοικισμούς του τύπου «στην Εφημερίς της Κυβερνήσεως», κάποτε μάλιστα το βλέπουμε και γραμμένο, ακόμα και σε εκπαιδευτικούς ιστότοπους. Αντίθετα, η γενική σε -εως παραδίδεται ως εναλλακτικός τύπος στη γραμματική που διδάσκεται στο σχολείο, επιβιώνει σε αρκετές στερεότυπες εκφράσεις, ενίοτε λαϊκής χρήσης (μήλα Τριπόλεως) ενώ επίσης χρησιμοποιείται για να δώσει ευλυγισία στον λόγο όταν έχουμε αρμαθιά από αλλεπάλληλες γενικές (π.χ. η «προθεσμία υποβολής αίτησης ακυρώσεως»). Υπήρχαν μάλιστα δημοτικιστές λόγιοι που προτιμούσαν τη γενική σε -εως, όπως ο υπερλεξιστής Αλέξανδρος Σχινάς. Οπότε, δεν είναι ακριβώς ίδια περίπτωση και μπορεί να δικαιολογηθεί η διατήρηση αυτού του τύπου, παρόλο που, προσωπικά, θα έκλινα προς το «Εφημερίδα της Κυβέρνησης». Στην πράξη, βέβαια, η αλλαγή δεν θα γίνει και τόσο αισθητή -η δικηγορική πιάτσα ΦΕΚ έλεγε και ΦΕΚ θα συνεχίσει να λέει. Χαριτολογώντας κάποιοι είπαν ότι ο τίτλος έπρεπε να αλλάξει ριζικά, και να γίνει, ας πούμε, «Γκαζέτα του Γκουβέρνου». Ωστόσο, και ο Νουμάς «εφημερίδα» χαρακτηριζόταν, αλλά και ο ίδιος ο Ψυχάρης τον τύπο «φημερίδα» χρησιμοποιούσε στην αμιγή, ας πούμε, δημοτική του. Η λέξη «εφημερίς» δεν είναι, βλέπετε, δημιούργημα του καθαριστικού κινήματος των πρώτων δεκαετιών του νεοελληνικού κράτους αλλά παιδί του διαφωτισμού. Η πρώτη ελληνική εφημερίδα άλλωστε ονομαζόταν Εφημερίς και κυκλοφόρησε στη Βιέννη το 1790, γραμμένη σε μια ζωντανή δημοτική χωρίς πολλές ελληνικούρες. Την εξέδιδαν οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιοι (δηλαδή, παιδιά του Μάρκου Πούλιου) από τη Σιάτιστα. Για να πάρετε μια γεύση, το φύλλο της 15.3.1793 ξεκινάει ως εξής: ΛΕΧΙΑ. Βαρσάβια τη 23 Φευρουαρίου. Ένας ταχυδρόμος, οπού ήλθεν από την Πετρούπολιν, ήφερεν μίαν επιστολήν της Βασιλίσσης προς τον Βασιλέα της Λεχίας, την οποίαν την εγχείρισεν ο Πρέσβυς της Ρωσσίας τη 17 του Βασιλέως. Η επιστολή γράφει περί του αναγκαίου μισευμού του Βασιλέως διά την Γρόδνο. Ο Πρέσβυς μόλις εδυνήθη να παρακινήση τον Βασιλέα διά να πηγαίνη εκεί. Ο Πρέσβυς είναι να μισεύση τη 26 του αυτού διά την…. Και έτσι είναι διαρθρωμένο όλο το φύλλο, ειδήσεις από διάφορα μέρη, κυρίως της Ευρώπης, χωρίς καμιά άλλη ύλη -μόνο σε παραρτήματα, δυο-τρεις φορές τον χρόνο, δημοσιεύονταν κάποιοι σατιρικοί «νεκρικοί διάλογοι» που σατίριζαν τη διεθνή πολιτική επικαιρότητα. Βέβαια, η λέξη «εφημερίς» υπήρχε από την ελληνιστική εποχή στη γλώσσα, και τότε σήμαινε το ημερήσιο λογιστικό βιβλίο ή το στρατιωτικό ημερολόγιο, π.χ. στις εκστρατείες του Μεγαλέξαντρου. Με αυτή τη σημασία, η λέξη πέρασε και σε άλλες γλώσσες -ας πούμε, σήμερα στα γαλλικά ephémeride λέγεται μια στήλη ή σελίδα σε εφημερίδα ή περιοδικό, που αναφέρει διάφορα στοιχεία για τη συγκεκριμένη μέρα, ας πούμε ανατολή και δύση Ηλίου, ανατολή σελήνης, τους αγίους που γιορτάζουν, γεννήσεις και θανάτους επιφανών προσώπων την ίδια μέρα, άλλα γεγονότα «σαν σήμερα» κτλ. Η Εφημερίς των Πούλιων σταμάτησε να εκδίδεται το 1797, αλλά ήδη από τα χρόνια της επανάστασης η πρώτη «επίσημη εφημερίδα» των επαναστατών ονομάστηκε «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος» (1825-1832) και αργότερα «Εθνική Εφημερίς». Οι εφημερίδες αυτές είχαν και ειδησεογραφική ύλη. Η Εφημερίς της Κυβερνήσεως, που κυκλοφόρησε όπως είπαμε το 1833, και συγκεκριμένα στις 16.2.1833 (με το παλιό βέβαια ημερολόγιο) στο Ναύπλιο, που ήταν ακόμη πρωτεύουσα, ήταν δίγλωσση, τυπωμένη σε δίστηλες σελίδες, αριστερά ελληνικά και δεξιά γερμανικά. Βλέπετε εδώ την πρώτη σελίδα του πρώτου φύλλου της. Αργότερα κυκλοφόρησε και ειδησεογραφική καθημερινή εφημερίδα με τον τίτλο «Εφημερίς», από τον Κορομηλά αν θυμάμαι καλά, που μάλιστα ήταν η πρώτη «μεγάλη» εφημερίδα, εκεί στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ενώ και άλλα έντυπα είχαν την ίδια λέξη στον τίτλο αλλά με προσδιοριστικά, π.χ. Εφημερίς των Συζητήσεων ή των Κυριών ή ακόμα, των Χιτών, αμέσως μετά τον πόλεμο. Σήμερα έχουμε με παρεμφερή τίτλο την Εφημερίδα των Συντακτών. Και βέβαια, η αλλαγή του τίτλου της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, όσο μικρή και να ήταν, έπρεπε να γίνει με βάση νόμο, ο οποίος και πέρασε από τη Βουλή -ήταν ο νόμος 4368/2016 (Μέτρα για την επιτάχυνση του κυβερνητικού έργου και άλλες διατάξεις), που βασικά περιέχει το λεγόμενο «παράλληλο πρόγραμμα» της κυβέρνησης, αλλά έχει και άλλες διατάξεις, όπως τη σχετική με τη μετονομασία της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ή τις πρόνοιες για την αποτέφρωση των νεκρών. Είναι κακιά αρρώστια, σημαντικά μέτρα να περνάνε τσόντες σε άσχετα νομοσχέδια. Έτσι έγινε και με την κατάργηση των τυποκτόνων διατάξεων Βενιζέλου για τις αγωγές, ένα πολύ σημαντικό και απαραίτητο μέτρο, που πέρασε απαρατήρητο επειδή μπήκε ως τροπολογία στο νομοσχέδιο για το Σύμφωνο Συμβίωσης -αλλά με αυτό το θέμα ίσως ασχοληθούμε άλλη φορά. https://sarantakos.wordpress.com/2016/03/09/ephemeris/ https://sarantakos.wordpress.com/2016/03/09/ephemeris/ ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com ______________
