Ari Aki Endang? Sanajan tepang sareng
anjeunna di Pakalongan, disambung di Kebon Jeruk, Jakarta, 1981-2002, si Aki teh
pituin urang Manonjaya, Tasik. Mun nyekel kana kasauran anjeunna, yen taun 1981
harita yuswana tos 62, hartina anjeunna teh kalahiran taun 1919. (Pupus taun
2002, dina yuswa 83. Yuswa nu kalintang panjang keur ukuran kiwari). Alatan
rama sareng eyangna ngiring ilubiung dina dunya perbatikan, di antarana
garaduheun studio batik di Sukapura sareng Mangkubumi, Tasik, atuh anjeunna
apal pisan zaman kajayaan batik Sunda umumna, batik Tasik khususna. Malah,
anjeunna apal kumaha Bung Hatta sumping ka Tasik seja muka Kongres Koperasi
Indonesia ka-Hiji sakaligus ngainpeksi kaayaan industri batik di Tasikmalaya
harita, kaasup kayaaan Koperasi Mitra Batik (12 Juli 1947).
Sakumakaha geus jadi kaweruh urang
sarerea, Mitra Batik, nu diadegkeun taun 1939, ngarupakeun koperasi batik
munggaran di Indonesia. Koperasi ieu nu engke jadi motor GKBI (Gabungan
Koperasi Batik Indonesia), nu gedongna di Jakarta kiwari geus obah jadi Bursa
Efek Jakarta jeung Pacific Place Jakarta. Tapak jeung titinggal pabrik batik
urang Sunda nu kungsi aya di Jakarta, burantak mangsa Bung Karno jeung
Ir.Sutami nyieun Jembatan Semanggi samemeh Ganefo, taun 60-an.
Baheula, ceuk Aki Endang jeung
sawatara sepuh lianna, lian ti di daerah Setiabudi, pabrik batik milik urang
Sunda rentul di daerah Semanggi eta. Burakna Semanggi ieu ngabuyarkeun
komunitas Sunda di dinya ka tilu tempat: Tebet, nu harita anyar dibuka,
Sukabumi Udik, jeung hiji kampung nu kadieunakeun, taun 80-an, jadi perumahan
elit Permata Hijau – tempat sawatara inohong jeung artis dumuk, ti mimiti
Wiranto, Titiek Puspa, nepi ka Mayangsari.
Hartina, mun kiwari di Sukabumi Udik, Jakarta Barat, loba industri
konveksi (kaasup pangumbahan calana jeans, nu limbahna ngabarubahkeun sawatara
masyarakat di dinya) urang Sunda kungsi ngilu andil.
Lian ti kantos nikah dugi ka sabaraha
kali, di antawisna sareng Tionghoa Singapur, sateuacan ngajodo sareng urang
Pakalongan terah Palembang, Aki Endang oge apal kumaha corak-corak batik Sunda
nu kungsi aya. Nu narik ati kuring, pakait jeung ieu pangacaprukan: Di urang
kungsi aya sawatara corak nu ngagambarkeun atawa dumasar kana mistik
Sunda-Islam. Teu beda jeung sawatara corak nu nyampak di Trusmi, Cirebon.
Mimiti ti isim, bandera ali, keansantang, nepi ka martabat
tujuh. Saur anjeunna, kurang leuwih taun 1981, motif sapujagat jeung
pagi-sore ge teu leupas tina perkara mistik ieu. Sapujagat jeung martabat
tujuh, lir kakayon dina wayang, nya ngebrehkeun alam kahirupan dunya jeung
akherat. Tiap buleudan, cecek, jeung cakra nu aya dina samping sapujagat,
saur almarhum, miboga maksud jeung harti sewang-sewangan. Pon kitu deui
kelirna.
Masih ceuk si Aki, corak-corak eta teu
samanea jalma make. Mun lain kiai, tangtuna santri-santri senior. Kitu ge nu
dialajar tarekoh bari geus karenging ijazah. (Sigana mah, ku panoong kuring,
sarupaning tarekoh Tijaniyah nu – cenah – oge rentul di urang). “Nu nyieunna
teu sagawayah. Mun biasana nu ngabaratik teh awewe, sarupaning isim atawa
martabat tujuh mah dijieunna ku lalaki,” saur Aki Endang. Aya eta ge awewe nu
nyieun batik corak ieu, ngan, saur anjeunna keneh, kudu awewe nu geus hatam
Qur’an jeung dina kaayaan suci – boga wudu. Nu keur boga hahalang mah tangtu
bae dipumpang pisan nyieun ieu corak. Bari, kituna teh, sok dibarengan jeung
diaping ku lalaki nu oge alim jeung soleh.
Lian ti kitu, nu nyarieun eta batik
teh dikudukeun puasa heula tilu nepi ka saminggu – diparokkeun jeung weton
atawa tanggal lahir nu rek makena.
Salila ngabatik, ti mimiti mola nepi ka ngaangin-anginkeun, oge ngalicin
jeung nilepan, teu meunang ngomong cawokah atawa ngomong hal nu goreng. Malah,
lian ti diwajibkeun maca hiji amalan, sabisa-bisa jinisna teu weleh maca
solawat atawa sahadat.
Alatan istimewana ieu batik, nganggena
ge ngan dina mangsa-mangsa tinangtu bae. Mun lain mangsa lebaran (sholat Ied),
muludan atawa ratiban, paling diangge netepan atawa keur manggih karerepet –
utamana, husus Bandera Ali, perang.
Maman Gantra
Jalan Salemba Tengah 51,
Jakarta 10440.
0812-940-5441
