Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία - Τρίτη, Οκτωβρίου 5, 2021, 09:42
Κείμενα του Εικοσιένα (20) – Διορθωτέα στα Καπάκια του Κ. Παπαγιώργη Καθώς διανύουμε τη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, σκέφτηκα να καθιερώσω μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που κανονικά θα τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, εναλλάξ δηλαδή με το βιβλίο του πατέρα μου, και που θα παρουσιάζει κείμενα της εποχής του 1821. Δεν αποκλείεται να διατηρήσω τις δημοσιεύσεις ως το τέλος της χρονιάς, αν βέβαια υπάρχει ως τότε αρκετό υλικό από μεριάς μου και αρκετό ενδιαφέρον από δικής σας πλευράς. Θα δώσω προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο. Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω υπόψη μου κάμποσα τέτοια κείμενα, αλλά όποιος έχει υπόψη του κείμενο που το θεωρεί αξιόλογο προς δημοσίευση μπορεί να μου το στείλει στο γνωστό μέιλ, sarantπαπάκιpt.lu. Το σημερινό άρθρο είναι το εικοστό της σειράς – το προηγούμενο βρίσκεται εδώ. Tο σημερινό όμως άρθρο διαφέρει από τα άλλα της σειράς. Δεν θα παρουσιάσουμε κάποιο κείμενο της εποχής αλλά θα δούμε μερικές δικές μου παρατηρήσεις, σε επίπεδο καθαρά επιμέλειας κειμένου, στο γνωστό βιβλίο Τα καπάκια του Κωστή Παπαγιώργη, που είναι ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία εκλαϊκευμένης ιστορίας για το Εικοσιένα. Επαναλαμβάνω ότι δεν κάνω κριτική στο περιεχόμενο του βιβλίου, δεν είμαι άλλωστε ιστορικός. Οι παρατηρήσεις αφορούν λάθη που έπρεπε να τα πιάσει ο επιμελητής του κειμένου, αν υπήρχε, δηλαδή από απλά τυπογραφικά λάθη έως πραγματολογικά. Άχαρο το θέμα, θα πείτε, αλλά θυμάμαι πως όταν είχα αναφερθεί σε κάποιο τέτοιο λάθος, λέγοντας ότι έχω συγκεντρώσει κι άλλα, ένας από τους τακτικούς σχολιαστές με είχε παροτρύνει να καταγράψω τις παρατηρήσεις μου αυτές και να τις μετατρέψω σε άρθρο. Ο Παπαγιώργης βέβαια δεν ζει πια, αλλά νομίζω πως ο εκδοτικός οίκος (οι εκδόσεις Καστανιώτη) θα μπορούσε να διορθώσει κάποια από τα λάθη που επισημαίνω στην επόμενη ανατύπωση του βιβλίου -έχει κάνει πολλές εκδόσεις, όπως είπαμε. Να πω ακόμα ότι δεν έκανα εξαντλητική αναζήτηση. Είχα διαβάσει τα Καπάκια παλιά, σε ανύποπτο χρόνο, και τα ξαναδιάβασα πέρυσι ενώ ετοίμαζα το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχοντας πλέον εξοικειωθεί πολύ περισσότερο με τις πηγές. Διαβάζω κρατώντας μολυβάκι, ιδίως τα μη λογοτεχνικά βιβλία, οπότε τώρα δεν είχα παρά να διατρέξω το βιβλίο και να συγκεντρώσω τις σημειώσεις μου. Διορθωτέα στα Καπάκια του Κωστή Παπαγιώργη * Σελ. 11 των προκριθέντων οικογενειών. Το συνηθισμένο, αιώνιο λάθος. * Σελ. 21, υποσημείωση. Το 1806-1907 να γίνει 1806-1807. * Σελ. 54 συνέλευση της Ζαράκοβα. Προς τι η ακλισιά; Της Ζαράκοβας βεβαίως, ελληνικό τοπωνύμιο είναι. * Σελ. 61 υποσημείωση: ἂμαθή. Το βιβλίο είναι σε πολυτονικό, αλλά η ψιλή οξεία είναι λάθος. Και βέβαια θέλει περισπωμένη στη λήγουσα, όχι οξεία. * Σελ. 74 κάθε κλέφτης επικίντυνος ραγιαζόταν (έμπαινε με μιστό στην υπηρεσία). Είναι παράθεμα από Βλαχογιάννη, αλλά υπάρχει παρανάγνωση. Το σωστό είναι «ρογιαζόταν» (ρήμα «ρογιάζομαι»). Ίσως θεώρησε ο Παπαγιώργης ότι έχει να κάνει με τον ραγιά. * Σελ. 78 φυλλάσοντας. Να γίνει: φυλάσσοντας. * Σελ. 85 αν υπήρχαν Αλβανοί και Τούρκοι ελληνόφωνες. Ελληνόφωνος, ελληνόφωνοι. Όχι «ελληνόφων». * Σελ. 88 να εμφανισθή εις τον καδήν διά να κάμη το ιταάξι (υποταγήν) Είναι παράθεμα από τον Κουτσονίκα, αλλά το σωστό είναι «ιταάτι». Το λάθος είναι της πρωτότυπης πηγής, αλλά δεν παύει να είναι λάθος. Έχουμε γράψει για το λάθος αυτό. * Σελ. 118, επιστολή Ήβου Ρήγα ….να με βάλετε επίτροπον των τζεφκικιών. Να γίνει: τζεφλικιών, δηλαδή τσιφλικιών. * Σελ. 118 Εξηγεί τον όρο «μουνιτζιόνες» ως «προμήθειες» αλλά δεν είναι ακριβές. Μουνιτσιόνες δεν είναι κάθε λογής προμήθειες αλλά ειδικώς τα πολεμοφόδια, τα πυρομαχικά. Οι άλλες προμήθειες λέγονταν «ζαϊρές» (τουρκικό) ή προβιζιόνες (ιταλικό δάνειο). * Σελ. 122 ἂλλά, Ἂλλέως: να διορθωθούν σε ἀλλά, Ἀλλέως * Σελ. 122 Παραθέτει επιστολή Ομέρ Βρυώνη προς Βαρνακιώτη: να μη δώση το ντουφέκι εις τον φίλον ακάπνιγον … αλλ’ από τον γδούπον καπνισμένον Παρανάγνωση. Το σωστό είναι «γλούπος» που σημαίνει στόμιο του όπλου (αλλά και ο καταπιώνας του ανθρώπου). Έχουμε γράψει άρθρο για το θέμα. Ίσως ο ΚΠ δεν ήξερε τη λέξη «γλούπος» και θεώρησε ότι υπάρχει τυπογραφικό λάθος. Ίσως το λάθος να είναι της πηγής του, στην οποία δεν έχω πρόσβαση. * Σελ. 122 «Η μανιώδης σχολιογραφία πάνω σε αυτό το ζήτημα (Φυσεντζίδη, Κάρπου, Παπαδόπουλου, Σαρδελή…» Το δεύτερο κόμμα μέσα στην παρένθεση πρέπει να φύγει. Κάρπου Παπαδόπουλου είναι το σωστό. * Σελ. 126 «με σιτάρτια (γραπτές συνθήκες)«. Το σωστό είναι «σιάρτια» (ή «σάρτια»). Το λάθος είναι της πηγής του Παπαγιώργη -αλλά δεν παύει να είναι λάθος. * Σελ. 130, παραπομπή: ΙΑΑΜ, σ. 244. Το έργο αυτό (το Ιστορικό Αρχείο του Αλ. Μαυροκορδάτου) είναι πολύτομο. Η σωστή παραπομπή είναι: ΙΑΑΜ, τόμ. 2, σ. 244. * Σελ. 132 μάταιος αιματοχυσία. Μάταιη αιματοχυσία, θα έλεγα ή ματαία στην καθαρεύουσα. * Σελ. 139 εις τον Μπεκήρ Τσογαδόρον. Να γίνει: Τζογαδόρον. * Σελ. 139, παράθεμα από Ελληνικά Χρονικά: αφού εζώρισεν από τον Ρούμελη από Τρίκκαλα. Το σωστό είναι βέβαια «αφού εχώρισεν» και έτσι το έχει η πηγή. * Σελ. 143 Τσερνιτσέφκσι. Να γίνει: Τσερνιτσέφσκι. * Σελ. 147 τον Ήβο Ρήγα. Το έχει με ψιλή περισπωμένη (όπως και παντού αλλού όπου γίνεται αναφορά στον συγκεκριμένο αγωνιστή), ενώ θέλει δασεία περισπωμένη (από την ήβη). * Σελ. 157 ο Μουσταή πασάς της Σκόρδας. Να γίνει: της Σκόδρας. * Σελ. 162 σαναχογλύφτες. Πέρα από την ορθογραφία του «γλύφτης», που κανονικά είναι «γλείφτης», υπάρχει αναγραμματισμός. Σαχανογλείφτες είναι, που γλείφουν τα σαχάνια, κι έτσι το παραδίδει ο Κόκκινος (από τον οποίο είναι παρμένο το παράθεμα αν και χωρίς να δηλώνεται). * Σελ. 164 αν ο ερχομός των καλαμαράδων πάσης προελεύσεως δεν εισήγαγε τα νέα ήθη και μια σειρά νεοφανών μεθόδων…. Ο υποθετικός λόγος θέλει παρατατικό (πρβλ. αν δεν έδινε, όχι αν δεν έδωσε) αλλά το «εισήγαγε» είναι αόριστος. Κανονικά θα έπρεπε λοιπόν να γίνει «εισήγε» ή να αλλάξει το ρήμα, π.χ. «αν δεν έφερνε τα νέα ήθη». * Σελ. 170-171. Παραθέτει ένα διάσημο απόσπασμα από τον Κασομούλη (τόμ. 1, σελ. 371) με ένα υβρεολογικό κρεσέντο του Καραϊσκάκη. Και ενώ γενικά υιοθετεί την ορθογραφία του Κασομούλη (π.χ. ξεινόγαλο), σε διάφορα σημεία αλλάζει π.χ. το «τεσσερομμάτης» το κάνει «τεσσαρομάτης». Η πιο σημαντική διαφορά με την πηγή, που έχει και σημασία διότι αλλάζει το νόημα, είναι η κατακλείδα: Δεν τον υπέγραψεν ο πούτζος την εκστρατείαν σας! αλλά ο Κασομούλης γράφει: Δεν τον υπέγραψεν ο πούτζος μου, και να ιδώ την εκστρατείαν σας! * Σελ. 172 κατέλαβαν το βασιλάδι. Να γίνει: το Βασιλάδι * Σελ. 176 εις το κραββάτι. Να γίνει: εις το κρεββάτι, έτσι το έχει ο Κασομούλης. * Σελ. 176 Βίζιτζα. Να γίνει: Βιζίτζα. * Σελ. 185 οι θύνουσες κεφαλές. Να γίνει: ιθύνουσες. * Σελ. 185, παράθεμα από Μακρυγιάννη: διόρισε η κυβέρνηση τον Κωλέττη διευτυντή. Όμως ο Μακρυγιάννης γράφει: διόρισε η Διοίκηση τον Κωλέτη διευτυντή. * Σελ. 214 Αν και κατευθύνθηκε εκεί πανστρατιά, ο Αλβανός είχε σκοπό να προβεί σε συμφωνίες, όχι να πολεμήσει. Εδώ νομίζω ότι θέλει δοτική. Και αφού το βιβλίο είναι τυπωμένο σε πολυτονικό, η οξεία πρέπει να γίνει περισπωμένη, με υπογεγραμμένη αν υπάρχει. * Σελ. 226 Απόσπασμα από Μακρυγιάννη, παραλλαγμένο όμως. Γράφει ο Παπαγιώργης: Αφανίστηκαν οι άνθρωποι από τον σκοτωμόν του ντουφεκιού και γρανάτην· και καταπληγώθηκαν και γιατρόν δεν είχαν· και ταίνισαν από την πείνα. Μια χούφτα αραποσίτη παίρναν κι έτρωγαν δεκαεφτά μερόνυχτα Ο Μακρυγιάννης γράφει: Αφανίστηκαν οι άνθρωποι από τον σκοτωμόν του ντουφεκιού και γρανάτων· και καταπληγώθηκαν και γιατρόν δεν είχαν· και ταίνιασαν από την πείνα. Μισή χούφτα αραποσίτι παίρναν κι έτρωγαν δεκαφτά μερόνυχτα. Γρανάτες είναι οι χειροβομβίδες (οι πρωτόγονες της εποχής) και ταίνιασαν (ταινιάζω) θα πει εξαντλήθηκαν. * Σελ. 233 Εμείς μόλις διεσώθημεν εις την Ταρτάναν. Πρέπει να είναι Τατάρνα. Ωστόσο, Ταρτάνα το έχει και ο Κόκκινος, που είναι η πηγή. * Σελ. 235 να φέρουν ως έβλημα. Να γίνει: έμβλημα. * Σελ. 237 Χατζή Χαλήλ εφένδη με περισπωμένη. Για ποιο λόγο; Οξεία θέλει και έτσι τον έχουν οι πηγές. * Σελ. 240 Παράθεμα από Μακρυγιάννη. …γύρευε κάστρο στον ουρανό… Ο Μακρυγιάννης γράφει «εις τον ουρανό». * Σελ. 242 Ολοσέλιδο παράθεμα από Μακρυγιάννη με κάποιες αποκλίσεις από το πρωτότυπο (π.χ. το χερότερος έγινε «χειρότερος»). * Σελ. 243 …μπάζει Γεβερτζιλέν στο κάστρο Και εξηγεί σε παρένθεση ο Παπαγιώργης: τρόφιμα. Αλλά ο γεβερτζιλές ή γιουβερτζιλές ή τζιβερτζιλές (κι άλλες παραλλαγές) δεν είναι καθόλου τρόφιμα, είναι το νιτρικό κάλιο ή νίτρο, απαραίτητη πρώτη ύλη για το μπαρούτι (έχουμε γράψει σε παλιότερο άρθρο). * Σελ. 245-6 Παράθεμα από επιστολή Ανδρούτσου, ενώ μεταφέρεται πιστά σε ένα σημείο παραλείπονται λέξεις από λάθος αντιγραφής ή για συντόμευση χωρίς να δηλώνεται (το κείμενο αυτό το έχουμε παρουσιάσει και εδώ). Γράφει ο Παπαγιώργης: όποιος πραγματευτής εκαζαντούσε γρόσια και κανέν χωράφι καλόν ή χωριόν τον εσκότωναν και του το έπαιρναν Το πρωτότυπο είναι: όποιος πραγματευτής εκαζαντούσε γρόσια εις κανένα μέρος τού έκοφταν το κεφάλι και τα έπαιρναν, όποιος είχε κανέν χωράφι καλόν ή χωριόν τον εσκότωναν και του το έπαιρναν * Σελ. 246 παράθεμα από Κωλέττη «τους λαοσόους σκοπούς». Να γίνει: λαοσώους (λαοσωτήριους ας πούμε). * Σελ. 248 Διεθόδη. Να γίνει Διεδόθη. * Σελ. 255 από ρέσμια και γερεμέδες [πρόστιμα]. Σωστή η εξήγηση, αλλά το πρωτότυπο έχει «γγερεμέδες». Αν ενοχλεί το αρχικό γγ, έπρεπε να γίνει «γκερεμέδες». Είναι οι γνωστοί μας τζερεμέδες, με αθηναϊκή υπερδιόρθωση. Και αφού εξηγούνται οι τζερεμέδες, έπρεπε να εξηγηθούν και τα ρέσμια (είδος φόρου). Το κείμενο αυτό το έχουμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο. * Σελ. 259 Ο Παπαγιώργης λέει ότι η σπηλιά του Ανδρούτσου «δεν ταυτίζεται με το Κωρύκειον άνδρον». Άντρο βέβαια, αρχαία λέξη είναι! * Σελ. 259 ωσότου αλλάξουν τα πράγματα και μεταβάλλει γνώμη η κυβέρνηση. Να γίνει: μεταβάλει. * Σελ. 284 Ο Κόχραν αναφέρεται ως κόμης «του Ντίντοναλντ». Αφού είναι Dundonald, μάλλον πρέπει να αποδοθεί «Ντάντοναλντ». * Σελ. 288 Ο Καραϊσκάκης διέτασε. Να γίνει «διέτασσε». https://sarantakos.wordpress.com/2021/10/05/k1821-20/ ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ Εναλλακτικό αρχείο: http://hostvis.net/pipermail/orasi_hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθόνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ _____________ Τα ηχογραφημένα βιβλία με φυσική φωνή που ανεβαίνουν στις βιβλιοπροτάσεις προσφέρονται από τις βιβλιοθήκες που λειτουργούν οι φορείς των τυφλών ενώ Για να κατεβάσετε τον σχετικό κατάλογο επισκεφθείτε το http://www.hostvis.net/audiobooks/katalogos.zip ____________
