Tina FGD Jabar 2007 widang Kabudayaan (5) :
NGIGELAN JEUNG NGIGELKEUN PAJAMANAN (1)
1. Panganteur
Dina catetan juru tulis riungan, anu biantara sabada Kang Wahyu Wibisana
(KWW) teh nyaeta Kang Hidayat Suryalaga (KHS). Tina sadaya anu hadir dina
riungan FDG ieu, nya KHS anu minangka pangsiapna. Eta wae, pikeun ngawadahan
naon rupa pikiranana, KHS nepikeun tilu makalah (2 hardcopy, 1 file elektronik)
keur bahan diskusikeuneun. Guaranana, sakumaha biasa, panceg dina galur anu
salila ieu dikeureuyeuh ku anjeunna: moral atau adab hirup kumbuh sapopoe,
jeung atikan anu sakabehna difokuskeun mimitina ka rahayat loba.
Samemeh urang ngaguar leuwih jauh naon rupa anu jadi udagan ieu riungan, aya
hadena urang natanyakeun heula, wangun (B. Ind.: bentuk) kabudayaan anu kumaha
anu dipikahayang ku urang ka hareup?, KHS muka carita. Sapuk kana
pamendak-pamendak samemehna ngeunaan perluna pangwangunan dina jero pigura
kabudayaan jeung Wawasan Budaya Daerah Jabar. Pakait kana hal eta, sim kuring
seja miang tina naon anu jadi kasangtukangna: soal kasiapan masyarakat dina
nyanghareupan pagedrug budaya, KHS saterusna Nyoko kana kasangtukang tadi,
naon rupa anu dipikahayang ku urang ka hareup satemenna aya dina jejer kumaha
carana urang bisa Ngigelan jeung Ngigelkeun Pajamanan. Kusabab kitu, eta
babasan bisa jadi eusining visi jeung misi Jabar kahareup, kitu kurang leuwih
KHS mungkas bubuka biantarana.
(Upama dina ekonomi, khususna bab pajeg, urang wanoh kana istilah NPWP (Nomor
Pokok Wajib Pajak), tah dina budaya Jabar, lamun tea ka hareup ieu usulan KHS
teh pareng kalaksanakeun, urang baris boga singgetan anyar anu sarimbag: NJNP,
pondokna tina: Ngigelan jeung Ngigelkeun Pajamanan). Sakumaha biasa, tulisan
jero kurung lian ti singgetan jeung katerangan-katerangan sejen anu
disebutkeun sacara khusus- eta ngebrehkeun pikiran si kuring anu mucunghul
sapada harita dina ngamoderatoran diskusi.
2. Ngigelan jeung Ngigelkeun Pajamanan
Ngigelan jeung Ngigelkeun Pajamanan bisa disebut salaku indung wadah tina
naon rupa pamikiran KHS ngeunaan pangwangunan budaya Jabar ayeuna jeung ka
hareup. Sim kuring sapuk kana pamadegan Kang Yayat oge Kang Wahyu, yen dina
nyanghareupan pagedrugna atawa pataremana budaya, alatan ngabelesatna
pangwangunan fisik di Jabar, urang perlu nyieun lengkah-lengkah pikeun nguatan
budaya daerah Jabar. Ngan, pikeun ngawadahan naon rupa program anu diperlukeun
dina raraga eta, sim kuring rek mernahkeun sagalana dina visi jeung misi
ngigelan jeung ngigelkeun pajamanan, saur KHS ngamimitian medarkeun
pangemutna.
Ngigelan hartina, urang bisa ngimbangan kana naon rupa pameredih tina
kamajuan jaman. Singgetna, urang teu katinggaleun ku Daerah/bangsa sejen. Ngan,
dina istilah ngigelan aya wanda urang responsif atawa reaktif: aya guay
alatan aya tantangan atawa kadorong ku anu datang ti pihak sejen. Sabalikna,
dina istilah ngigelkeun, urang aktif salaku anu milu nangtukeun jihat
parobahan kaayaan jaman luyu jeung cita-cita atawa visi jeung misi urang, saur
KHS. Lamun dina ngigelan, urang narik ti anu datang ti luar pikeun
disaimbangkeun jeung anu aya di urang atawa nyaimbangkeun anu aya di urang
jeung tantangan anu datang ti luar; dina ngigelkeun mah urang nyalabarkeun
naon rupa anu aya di urang anu teu eleh upama dibandingkeun jeung anu datang ti
luar.
Upama ngigelan sifatna narik anu global diluyukeun jeung anu lokal,
ngigelkeun mah nyalabarkeun anu sifatna mondial (lokal) ka dunya global.
Anapon pajamanan, ngahaja istilah eta digunakeun, lain istilah jaman. Sabab
pajamanan mah dinamis, sedengkeun jaman mah statis, conto: Jaman Batu,
kitu kurang leuwih pedaran KHS ngeunaan tetengger visi jeung misi pangwangunan
Jabar kahareup dina babasan Ngigelan jeung Ngigelkeun Pajamanan (NJNP).
Saterusna, KHS ngadadarkeun, yen anu jadi korban pangparnana alatan kamajuan
jaman anu teu kaburu diantisipasi teh eta rahayat leutik anu umumna teu boga
atikan, boh di padesaan atawa pakotaan (tangtu, KHS ngamaksud budaya di dieu
teh budaya dina harti jembar). Sedengkeun, rahayat leutik teh jumlahna
panggedena, jeung ekonomina umumna walurat. Kusabab kitu, dina raraga
ngungkulan pajamanan ieu sakuduna dimimitian ku program anu ditujukeun keur
rahayat leutik, khususna di padesaan, saur KHS saterusna.
Sungapan pasoalan budaya urang ayeuna diantarana ilangna identitas atawa
ciri anu mandiri urang sorangan. Loba jelema anu ngarasa kailangan fungsina di
masyarakat atawa memang teu ngabogaan fungsi anu jadi kareueus pikeun dirina.
Identitas komunitasna jadi ilang. Sagala rupa kamoderenan anu kapanggih ku
masyarakat tambah nyamarkeun identitas komunitasna. Kusabab kitu, aya hadena di
urang ka hareup, dina KTP (kartu tanda penduduk), upamana, dituliskeun oge
komunitas eta anu boga KTP, conto: jaga leuweung, salian ti aran, tempat
jeung tanggal lahir, alamat, jeung agama sakumaha biasana. Kucara masing-masing
penduduk boga identitas komunitas, mangka bisa dipiharep aya kareueus manehna
kana komunitasna atawa ka masyarakatna. Manfaat leuwih jauh, hal eta bisa mere
percaya diri ka inyana salaku warga masyarakat. Oge, ngalancarkeun komunikasi
antar sub budaya, KHS mere conto.
3. Program Tri Tangtu di Desa atawa Masyarakat Desa Budaya:
Revitalisasi Lembaga Adat di Padesaan
Salah sahiji akibat tina pangwangunan fisik, upamana, digunakeunana jalan
tol Purbaleunyi anu ngahubungkeun Jakarta-Bandung, nyaeta pohara ngaronjatna
anu daratang ka bandung oge wilayah Jabar sejenna liwat Bandung. Hal eta,
salian ti mere pangaruh positif kana paekonomian Jabar, oge mawa akibat anu
goreng upama urang henteu siap ngaantisipasi jeung narekahan cara
ngungkulanana, KHS ngawitan biantara samemeh medar ideu Tri Tangtu di
Desa-na.
Upamana wae, di panto tol Padalarang kabejakeun geus biasa upama pasosere
malahan pabeubeurang oge - loba barudak abg awewe saumuran budak smp, sma -
maridang. Ana disampeurkeun ku om-om anu tumpak mobil ti Jakarta eta rumaja
wanoja teh miheulaan nyarita kieu ka nu nyampeurkeunana: Om-om, saya sudah
mandi, Om!, saur KHS ngadongengkeun salah sahiji dampak pangwangunan fisik
kasus tol Purbaleunyi. (Lebah dieu Kang Dana Setia (KDS) nyela, maksudna
heureuy: Lamun aya awewe abg naros ka akang di tol Padalarang seperti kitu,
atuh waler wae kieu:Neng-neng, om juga mau mandi nih!, hehehe).
Cindekna lalakon abg awewe di panto tol ieu teh taya lian iwal ti kamunduran
moral anu ngarupakeun salah sahiji akibat goreng tina pangwangunan. Hiji
lalakon anu tambah nguatan kamelang anu sarupa anu ditepikeun samemehna ku Kang
Yayat (KYH), Kang Wahyu (KWW), oge ku KDS. Yen kamunduran budaya atawa,
leutikna, pagedrug budaya anu bisa jadi sababiah kamunduran kahirupan boh
bangsa atawa suku bangsa, anu dicirikeun utamana jeung pangbahayana ku
kamunduran moral. Pikeun ngungkulan eta kamunduran budaya, dina raraga NJNP dua
program diusulkeun ku KHS. Kahiji, program Tri Tangtu di Desa (tina jihat
carana) atawa ngawangun Masyarakat Desa Budaya (tina jihat hasilna). Kadua,
program pakait jeung atikan. Duanana eta program satemenna pakait kuat pisan
antara hiji jeung nu sejenna.
- Pamiangan Program Tri Tangdu di Desa atawaMasyarakat Desa Budaya
Samemehna, KHS nepikeun definisi kabudayaan anu jadi cekelanana. Yen
kabudayaan teh nyaeta hasil mikir jeung gawe manusa sapanjang lalampahan
hirupna di ieu alam, boh sacara sorangan-sorangan atawa babarengan dina wangun
Cipta, Rasa, Karsa, jeung Karya anu ngawengku tataran ideu, ajen-inajen
(normatif), jeung fisik. Sakumaha dina makalahna, KHS nerangkeun yen Tri
Tangtu di Desa atawa Masyarakat Desa Budaya nyoko jeung ngarupakeun hasil
revitalisasi konsep/ikon budaya baheula, Tri Tangtu di Buana, anu ditujukeun
pikeun Ngertakeun Bumi Lamba.
Boh Tri Tangtu di Buana atawa Ngertakeun Bumi Lamba eta kaunggel dina
naskah kuno Sunda Amanah Galungung jeung Sanghiyang Siksa Kanda Ng Karesian
(SSKS, abad 15 M). Sakumaha dina SSKS, tujuan hirup manusa teh nyaeta pikeun
ngaraharjakeun alam dunya (Ngertakeun Bumi Lamba). Anapon Tri Tangtu di
Buana, sakumaha dina Amanah Galunggung, netelakeun yen ieu dunya teh bisa
raharja anu walatra lamun geus tumerapna tilu fungsi anu jadi paku dunya. Anu
tilu teh nyaeta: Rama, Resi, jeung Prabu.
KHS nerangkeun, yen simbol Rama eta ditujukeun kana tumerapna (B. Ind.
berfungsinya) kulawarga jeung komunitas masyarakat sangkan lahir karaharjaan
kulawarga jeung masyarakat; falsafahna: Gurat Lemah anu ngandung makna
nyiapkeun kahirupan anu raharja lahir jeung batin. Ikon Resi ditujukeun kana
kaayaan tumerapna alim ulama, atawa manusa-manusa luhung ku elmu, pikeun
ngarojong kamajuan jeung kahirupan masyarakat; guratna Gurat Cai, ngandung
harti nuwuhkeun kualitas kahirupan. Anapon ikon Prabu eta lambang tina
tumerapna trias politika, birokrat/para pimpinan rahayat, anu nyarieun jeung
ngalaksanakeun hukum ; falsafahna Gurat Batu, ngandung maksud taat jeung
nanjeurkeun hukum.
- Sumber Pangrujukan jeung Panafsiran Unsur Tri Tangdu di Buana pikeun
Program Tri Tangtu di Desa atawa Masyarakat Desa Budaya
Saterusna, KHS ngadugikeun yen eta hasil revitalisasi budaya teh nyumber kana
sad (6/genep) ajen-inajen kamanusaan kaasup sakabeh indikator atawa ciri-ciri
udaganana. Sad kamanusaan teh nyaeta: 1) Moral Manusa ka Pangeranana (MMT), 2)
Moral Manusa ka Pribadina (MMP), 3) Moral Manusa ka sasama Manusa (MMM), 4)
Moral Manusa ka alam sabudeureunana (MMA), 5) Moral Manusa kana Waktu (MMW),
jeung 6) Moral Manusa kana Lahir Batinna (MMB). Dina SAD kamanusaan, tembong
perhatian KHS-sakumaha anu mindeng ditepikeun dina sababaraha kasempetan, kana
pasoalan waktu. Urang, geus lila mopohokeun waktu. Kusabab kitu, dina ajaran
moral perlu ditepikeun khusus pentingna perhatian kana waktu, saur KHS..
(Katangen yen KHS kuat pisan nempatkeun MORAL salaku anu nangtukeun
maju-mundurna budaya hiji bangsa. Hal ieu sapagodos oge jeung pamadegan Kang
Saini K.M dina bukuna Krisis Kebudayaan. Kaharti ari kitu na mah. Upamana
wae, laku lampah korupsi anu gede pangaruhna kana paekonomian jeung etos
kerja rahayat sakumnadimimitian ku lunturna moral)
Tembong yen Tri Tangtu di Desa teh ditujukeun utamana pikeun masyarakat
padesaan. Kalungguhan Prabu, Rama jeung Resi, sakumaha dina Tri Tangtu
di Buana, dina tri Tangtu di Desa ku KHS ditafsirkeun kieu: Prabu sarua
jeung Pangagung (B.Ind. Perangkat) Desa, Rama sabanding jeung Rahayat atawa
cacah jiwa minangka ipukan, sedengkeun Resi saimbang jeung Dewan Desa, LSM
atawa Tokoh Masyarakat (pamimpin). Laju, ku tumerapna eta fungsi-fungsi kalawan
patokanana sad kamanusaan, pikeun ngudag 4 kualitas manusa anu universal, keur
ngahontal kualitas manusa Jabar anu unggul, make komunikasi cara SILAS.
- Indikator Tujuan jeung Sasaran Program Tri Tangdu di Desa/Masyarakat
Desa Budaya
Anu dimaksud ku 4 kualitas manusa anu universal, dina ikon Sunda, nyaeta: 1)
Luhung Elmuna (IQ: Intelektual Quotient; Kecerdasan Intektual), 2) Jembar
Budayana (EQ: Emotional Quotient; Kecerdasan Emosi; 3) Pengkuh Agamana (SQ:
Spiritual Quotient; Kecerdasan Spiritual atawa Ruhaniah); jeung 4) Rancage
Gawena (AQ: Actional Qoutient; Kecerdasan Perilaku). Sedengkeun anu dimaksud
salaku komunikasi SILAS nyaeta: a) Silih Asih anu hartina nyambungkeun kanyaah
(bersilaturakhmi), b) Silih Asah anu ngandung maksud silih pinterkeun
pangaweruh lahir batin; jeung c) Silih Asuh anu muatan silih pahamkeun posisi,
ka-siger tengah-an, jeung kaahlian (posisioning, proporsional, profesional).
Anapon usulan indikator manusa pinunjul Jabar ti KHS nyaeta 9 R anu mindeng
kasebut-sebut di jero masyarakat. Ieu 9 R teh nyaeta: Cageur, Bageur,
Bener, Pinter, Singer, Teger, Pangger, Wanter, Cangker.
Katerangan saterusna ti KHS ngeunaan 9R anu jadi udagan pangwangunan budaya
ieu seja didadarkeun dina guaran jejer saterusna pakait atikan..
- Jaga Raksa Desa salaku Program Tri Tangtu di Desa/Masyarakat Desa
Budaya
Eta kabeh proses, dina tataran praktekna dilaksanakeun ku cara
ngarevitalisasi lembaga adat jadi naon anu disebut Jaga Raksa Desa, saur KHS
neruskeun pedaranana. Saterusna KHS ngajelaskeun yen Jaga Raksa Desa ieu
diwangun ku 6 kelompok aktivitas atawa kalungguhan adat padesaan. Kelompok
anu 6 eta teh nyaeta: 1) Jaga Baya, ditujukeun pikeun ngokolakeun kaamanan,
katartiban, sosial, politik, kawilayahan atawa geopolitis padesaan); 2) Jaga
Akidah, diancokeun pikeun ngajaga ajegna ajen-inajen agama atawa religi; 3)
Jaga Buana Wana Tirta, dilarapkeun pikeun ngajaga lingkungan hirup (anu penting
pikeun sumber kahirupan babarengan sarerea, saperti taneuh, leuweung, cai jeung
hawa/angkasa); 4) Jaga Winaya, pikeun ngajaga lumangsungna atikan formal,
informal, jeung non formal); 5) Jaga Raharja, diancokeun pikeun ngajaga
paekonomian rahayat nyoko kana walatra raharja sarerea; jeung 6) Jaga Budaya,
keur ngajaga seni budaya, etika, estetika dumasar moral kamanusaan.
Dina bagean akhir pedaranana ngeunaan revitalisasi lembaga adat padesaan ieu,
KHS nyaurkeun kieu:Sakabeh kagiatan budaya ieu katut indikatorna, ajen-inajen
universal udagan atikan atawa 9 R dina local genus budaya Jabar (Cageur,
Bageur, Bener, Pinter, Singer, Teger, Pangger, Wanter, Cangker) ngamura kana
Gemah Ripah Repeh Rapih, Bhinneka Tunggal Ika. Nya anu akhir bieu anu
ngarupakeun ciri geus ngertakeun bumi lamba atawa geus jadi rahmatan lil
alamin. Dina panutupna pisan pedaranana, KHS ngusulkeun salah sahiji tindakan
anu kudu digarapan bareng jeung lumangsungna eta program. Nyaeta, nerapkeun
katangtuan pikeun warga Jabar sangkan dina KTP-na masing-masing dituliskeun
katerangan atawa kode khusus anu netelakeun yen eta anu boga KTP teh aktif
atawa anggota tina salah sahiji kelompok Jaga Raksa Desa (naha Jaga Baya,
Jaga Akidah, jst).
----------------
(Leuh...lamun seug ieu tetengger NJNP di pedesaan prak dilarapkeun, kalawan
dirojong ku sarerea, tada teuing meureun saeutik-saeutik mah kakuatan budaya
urang - anu di mimitian di padesaan- teh baris kuat. Tacan kabayang pisan
prak-prakanana eta program, Jaga Winaya, upamana, naha lembaga adat anyar
ieu teh tanggungjawabna nepi ka bisa nyakolakeun atawa mere atikan dasar ka
warga masyarakat desa anu teu mampu? Sok sanaja kitu, hate ieu yakin, eta
lembaga anyar lamun diheuyeuk kalawan daria, gawena bisa nepi ka dinya. Ti mana
beayana? Aeh, tina budaya keneh apan urang gaduh titinggal kaarifan lokal,
upamana: budaya beas perelek, oge aya anu leuwih heubeul: kapas timbang pare
dongdang, jeung sajabana).
(teruskeuneun)
baktosna,
manAR
---------------------------------
Ready for the edge of your seat? Check out tonight's top picks on Yahoo! TV.
