Συγγραφέας: Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ Ενας Οθωμανός διοικητής με ευρωπαϊκό προσανατολισμό Ο Αλής γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό της Αλβανίας, το Τεπελένι, όπου από δύο αιώνες, τουλάχιστον, είχε εγκατασταθεί η οικογένειά του. Ο πρώτος που έγινε ονομαστός ήταν ο προπάππος του, ο Μουσταφά ή Μούτζο Χούσσος, ως αρχηγός ληστρικών ομάδων προς τα τέλη του 17ου αιώνα. Από τότε μάλιστα η οικογένεια αυτή είναι γνωστή με την ονομασία «Μουτζοχουσσάτες». Ο πατέρας του Αλή, Βελής, ακολουθώντας τα αχνάρια του παππού του, μπήκε επικεφαλής συμμορίας ληστών και, αφού έβγαλε από τη μέση τους αδελφούς του και τον ισχυρό ξάδελφό του, Ισλάμ μπέη, αναγνωρίστηκε από την Πύλη ως πασάς δύο ιππουρίδων και πήρε τη θέση του μουτασερίφη του Δελβίνου, για λίγο όμως, μια και ύστερα από μικρό σχετικά διάστημα πέθανε. Τα μόνα περιουσιακά στοιχεία που άφησε στη γυναίκα του Χάμκω και τα δύο παιδιά, τον Αλή και την αδελφή του Χαϊνίτσα, ήταν «μία άθλια τρύπα και λίγα χωράφια», όπως συχνά εκμυστηρευόταν, αρκετά χρόνια μετά, ο Αλή πασάς. Στην παιδική του ηλικία ήταν πολύ ανήσυχος, αλλά και ενεργητικός και προτιμούσε να τριγυρίζει στα βουνά και να εξασκείται στις πολεμικές τέχνες παρά να ακούει τους διδασκάλους του. Τα λίγα γράμματα που έμαθε τα οφείλει στην επιμονή της μητέρας του, στην οποία χρωστούσε τα πάντα. Μάλιστα, κατά τη συνηθισμένη έκφρασή του, αυτή τον έκανε «άντρα και βεζίρη». Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η Χάμκω, με τον άκαμπτο και φιλόδοξο χαρακτήρα της, ωθούσε το μοναχογιό της σε παράτολμες ενέργειες, με σκοπό να αποκτήσει όνομα και φήμη. Η έλλειψη μαρτυριών για τα εφηβικά χρόνια του δεν δίνει τη δυνατότητα σε κανένα να μιλήσει για τη νεανική ηλικία του. Διαφαίνεται, όμως, πως σε συνεργασία με τη μητέρα του αγωνίστηκε για να συντρίψει και να εξαφανίσει τους αντιπάλους του. Το αποτέλεσμα ήταν η Χάμκω να πέσει στα χέρια των Γαρδικιωτών και να κακοποιηθεί, ενώ ο Αλής, ύστερα από περιπλανήσεις στους ορεινούς όγκους της ευρύτερης περιοχής, να βρεθεί αιχμάλωτος του Κουρτ Αχμέτ, πασά του Μπερατιού, και να πάρει μέρος λίγο αργότερα στο νικηφόρο πόλεμο που διεξήγαγε ο τελευταίος με τον Μεχμέτ πασά της Σκόδρας. Το 1778 διαδέχθηκε τον Κουρτ πασά στα Δερβένια και πήρε το πρώτο του επίσημο αξίωμα του derbendler basbugu (αρχηγός σώματος φρουρών οδικών αρτηριών και ορεινών διαβάσεων). Σύμφωνα με μερικούς βιογράφους του το αξίωμα αυτό αποτέλεσε και το βασικό θεμέλιο της κυριαρχίας του για πολλούς και ευνόητους λόγους. Πραγματικά η θέση του γενικού επόπτη των δερβενίων είχε αρκετά πλεονεκτήματα, γιατί, εκτός από το ότι γινόταν Οθωμανός αξιωματούχος, του έδινε τη δυνατότητα να αναπτύξει πολύτιμη συνεργασία με τους Ελληνες καπεταναίους και αρματολούς, απαραίτητη για την εξάσκηση εξουσίας στην περιοχή. Στα 1784 ή αρχές του 1785 πρωτοδιορίστηκε μουτασερίφης στα Γιάννενα, αλλά γρήγορα παύθηκε από το σουλτάνο εξαιτίας των διαμαρτυριών επιφανών μελών της τοπικής κοινωνίας. Ο Αλής αρχικά αρνήθηκε να εγκαταλείψει την πόλη αλλά τελικά εκδιώχθηκε από τον Κουρτ πασά. Μετά το θάνατο του τελευταίου ο Αλής επανακτά την εξουσία στα Γιάννενα την άνοιξη του 1787, η οποία επικυρώνεται από την Υψηλή Πύλη ως ανταμοιβή της λαμπρής εκστρατείας του, το καλοκαίρι του ιδίου έτους, εναντίον του ανυπότακτου Καρά Μαχμούντ Μπουσατλί (Kara Mahmud Bushat-li), πασά του Σκούταρι. Εδώ ολοκληρώνεται η πρώτη περίοδος της σταδιοδρομίας του, με την αναρρίχησή του στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα και την παγίωσή του στην εξουσία μέσα από τους παραδοσιακούς μηχανισμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η δεύτερη και πιο σημαντική περίοδος (1787-1822) πολύ λίγο έχει να κάνει με τα πρότυπα του παρελθόντος. Αρχικά εκμεταλλεύεται την ευνοϊκή συγκυρία της αποδιοργάνωσης των παραδοσιακών σχέσεων εξουσίας και της εξασθένησης της δύναμης της κεντρικής διοίκησης. Ετσι, μαζί με άλλους περιφερειακούς πασάδες, όπως τον Πασβάνογλου του Βιδινίου, τον Ισμαήλ μπέη των Σερρών και τον Μοχάμετ Αλι της Αιγύπτου, παρουσιάζουν έντονες αποσχιστικές-αυτονομιστικές τάσεις και αποτελούν ισχυρές κεντρόφυγες δυνάμεις, τις οποίες ο σουλτάνος διστάζει να αντιμετωπίσει. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι την περίοδο αυτή ο Αλής είναι ένας από τους μεγαλύτερους τσιφλικάδες των Βαλκανίων, φαινόμενο το οποίο, εκτός από οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις, έχει και πολιτικές προεκτάσεις, αφού ο θεσμός του τσιφλικιού ήταν μια μορφή αμφισβήτησης της κεντρικής εξουσίας, ως αντίθετος με τους νόμους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 19ου αιώνα φτάνει στο απόγειο της δύναμης και της δόξας του, εξουσιάζοντας μια περιοχή ισοδύναμη περίπου με τα 3/4 της σημερινής Ελλάδας και τη μισή Αλβανία, με πληθυσμό γύρω στο 1.500.000. Ακόμη υπήρχαν στα Γιάννενα τέσσερα προξενεία μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων: της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ρωσίας και της Αυστρίας. Την ίδια εποχή γίνεται πασίγνωστος στην Ευρώπη και προσελκύει την προσοχή της. Οι συχνές επισκέψεις που δέχεται από Ευρωπαίους περιηγητές, με αντικειμενικό σκοπό να τον γνωρίσουν από κοντά, και τα έργα που αφιερώνονται στη ζωή και την πολιτεία του από Ευρωπαίους συγγραφείς και λογοτέχνες αποτελούν τους καλύτερους μάρτυρες της ακτινοβολίας του. Οπως εύστοχα έχει τονιστεί, η Δύση ένιωθε μια βασανιστική, επίμονη έλξη για τον Αλή, ο οποίος ανταπέδιδε το ενδιαφέρον που έδειχνε η Ευρώπη και συγκέντρωνε πάρα πολλές πληροφορίες, κυρίως για τους Γάλλους και τους Αγγλους, προσπαθώντας σε αρκετές περιπτώσεις να ασπαστεί και να υιοθετήσει χαρακτηριστικά των δικών τους πολιτισμών. Αφήνοντας πίσω του συμπεριφορές και νοοτροπίες ενός Ανατολίτη Οθωμανού διοικητή, προσεγγίζει έναν καινούργιο ρόλο που δεν έχει καμία σχέση με τα αποστεωμένα οθωμανικά πρότυπα διακυβέρνησης και την απαρχαιωμένη διπλωματία. Ετσι στις διάφορες διπλωματικές σχέσεις και συνεργασίες με τους Γάλλους και τους Αγγλους δεν ζητεί καμιά έγκριση και νομιμοποίηση από το σουλτάνο. Το σχεδιασμό της εξωτερικής του πολιτικής τον υπαγορεύουν πρωτίστως οικονομικά συμφέροντα. Ολες οι κινήσεις του είναι πολύ προσεκτικές και χαρακτηρίζονται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις πολιτικές αλλαγές που συντελούνται τότε. Πίσω από όλες αυτές τις καλά σχεδιασμένες ενέργειες σίγουρα πρέπει να αναζητηθούν διάφορα πρόσωπα με εμπειρία και ιδιαίτερες ικανότητες, με μακρόχρονη παρουσία κοντά του. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Μάνθος Οικονόμου από το Κουκούλι Ζαγοριού, ο Κώστας Γραμματικός από την Κόνιτσα και ο Σπύρος Κολοβός από τα Γιάννενα. Εκτός όμως από το επιτελείο των «γραμματικών», ο Αλής χρησιμοποίησε και άλλα ικανά άτομα για τη στελέχωση του δικτύου πληροφοριών, είτε αυτά ήταν Ελληνες έμποροι διασκορπισμένοι σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις είτε πρόσωπα εγκαταστημένα στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία τον πληροφορούσαν έγκαιρα και έγκυρα, όχι μόνο για τις αποφάσεις αλλά και για τις προθέσεις της Υψηλής Πύλης. Ενα από αυτά είναι ο Χριστόδουλος Μαρίνογλου από το Καπέσοβο Ζαγοριού, ο οποίος σε επιστολή του προς τον εμπορικό του σύντροφο Δημήτριο Σεμιτέλο στην Τεργέστη, γραμμένη στην Πρέβεζα στις 8 Δεκεμβρίου 1816, και σταλμένη από την Πόλη, εξηγούσε γιατί έπρεπε να λύσουν την εμπορική τους συντροφία. «Ο υψηλότατος και πολυχρονεμένος βεζήρ εφέντης μας με επρόσταξεν και με στέλνει εις Κωνσταντινούπολιν διά να σταθώ παντοτινά εις τας υποθέσεις του... Εγώ ως σκλάβος πιστός του οτζακίου της υψηλότητός του δεν ημπορώ να κάμω αλέως παρά να αποθάνω εις το χουσμέτι του, καθώς και ο Μακαρίτης πατέρας μου. Εστοχάσθην και στοχάζομαι διά την συντροφίαν όπου έχωμεν ότι δύω διαφορετικά επιχειρήματα εγώ δεν είμαι εις κατάστασιν να κυνηγήσω ή γκοτζαμπασιλίκη με αυθεντικά ουμούρια ή πραγματευτιλίκη. Το πρώτον δεν μπορώ να το αμελήσω αλλά μάλλον πρέπει να το ενεργήσω... το δε δεύτερον με δυσαρέσκειάν μου σας λέγω, ότι δεν ημπορώ να το ακολουθήσω». Αλλά και για την εσωτερική διοργάνωση του «κράτους» του στηρίχθηκε στο ελληνικό στοιχείο για τη στελέχωση των διαφόρων υπηρεσιών. Και στον τομέα αυτό οι προσπάθειες στέφθηκαν με επιτυχία. Ετσι, τρία χρόνια μετά την άνοδό του η Εφημερίς των Μαρκίδων Πούλιου της Βιέννης δημοσίευε στο φύλλο της 30ής Δεκεμβρίου 1791: «Γραφαί από πολλά μέρη της Ρούμελης κηρύττουν την ευτυχίαν των ραγιάδων υπό την ηγεμονίαν του υψηλοτάτου ηγεμόνος πάσης Ηπείρου και πασιά των Ιωαννίνων Αλή πασιά. Η Υψηλότης του αφού έκαμεν εις εκείνα τα μέρη να απολαμβάνουν οι χριστιανοί μίαν άκραν ειρήνην και ελευθερίαν, ηθέλησε να τους αλαφρώση και από τα δοσίματα και εξωτερικάς αδικίας και συμφωνώντας μαζί τους έναν διωρισμένον ελαφρόν δόσιμον όπου να δίδουν δύο φορές τον χρόνον με την ησυχίαν τους, εσήκωσε να μην είναι τελείως κοτζαμπάσηδες... Οθεν εις Ιωάννινα ευρίσκεται ο λαός εις μεγάλην χαράν επειδή τα δοσίματά των είναι ασυγκρίτως ολιγώτερα, ήγουν το 1/5 από το τι έπρεπε να δώσουν πρωτύτερα όλαις αι πολιτείες και χώραις της Ρούμελης αφού και ήκουσαν ετούτο το άξιον της Υψηλότης του κατόρθωμα χαίρονται ελπίζωντας να απολαύσουν και αυταί μίαν τέτοιαν σοφήν και φρόνιμον διάταξιν και προστρέχουν θεληματικώς εις την σκέπην του ύψους του». Παρόμοια άποψη για τον Αλή πασά φαίνεται ότι έχει και ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας, όταν το 1806 ισχυριζόταν ότι «ευρήκε εις αυτόν η εύκαρπος γη της Ηπείρου και Θεσσαλίας και οι κάτοικοι αυτών ένα διαυθεντευτήν και ένα πατέρα». Αρκετά χρόνια αργότερα ο Νεόφυτος Δούκας το 1820 από τη Βιέννη στο «Λόγο προς τον περιβόητον Βεζύρην Αλή Πασάν των Ιωαννίνων» έγραφε: «Εις τους απερασμένους καιρούς προ τριάκοντα πέντε χρόνων ήτον ο τόπος όλος εις αρπαγήν και αφανισμόν, κλέπται εις τους δρόμους, κλέπται εις τα βουνά... τούτο βλέποντας ο Θεός, ηθέλησε να το διορθώση... Εστειλε λοιπόν εις ημάς, ύστερα από τόσα κακά τον υψηλότατον και εξακουσμένον εις όλον τον κόσμον Βεζύρη Αλή Πασιάν, και του έδωκεν εξουσίαν να παιδεύη τους κακούς και να ευεργετή τους καλούς, να ολιγοστεύη τα κακά και να αυξάνη τα καλά, το οποίον και έγινεν ευθύς εις όλα τα μέρη αυτού. Από εδώ λοιπόν τι βλέπομεν; βλέπομεν τα βουνά ημερότερα από τους λόγκους και τους λόγκους από τους κάμπους και μέσα εις τας χώρας ειρήνην και ησυχίαν· ο οδοιπόρος δεν έχει χρείαν από φυλακάτορας να περάση τα αδιάβατα δάση ας έχη ασήμι, ας έχη φλωρί φορτωμένον το ηξεύρει είναι εδικόν του, απερνά τον δρόμο του άφοβα την ημέραν ίσα με την νύκτα και την νύκτα ίσα με την ημέραν δια τούτο... ευχαριστούμεν και τον Θεόν». Και συνέχιζε λίγο πιο κάτω τονίζοντας την προσφορά του στον τομέα της παιδείας: «Η υψηλότης σου όμως έχει πολλήν φήμην, ότι αγαπάς τον Ραγιάν, και τα γράμματα, και διά τούτο εστείλατε νέους εις την φραγκίαν να μάθουν γράμματα και ιατρικήν». Στο πλαίσιο αυτό του ζητούσε να βοηθήσει για την ίδρυση ενός κοινού σχολείου στο Ζαγόρι, ένα σχολείο για τους φτωχούς συμπατριώτες του, που στο υπέρθυρο της εισόδου του θα υπήρχε η χρυσογράμματη επιγραφή: «τούτο είναι το σχολείον του υψηλοτάτου Βεζύρη Αλή Πασά». Γνωρίζοντας μάλιστα ο Δούκας το ενδιαφέρον των περιηγητών για τον Αλή και τη σημασία που έδινε ο τελευταίος στις εντυπώσεις που προξενούσε σε αυτούς, έκλεινε την επιστολή του ως εξής: «Διάφοροι περιηγηταί περνούν από την επικράτειαν της υψηλότητός σου, Τούρκοι, Φράγκοι, Ρωμαίοι, πάσα φυλή και γλώσσα εις διάφορα μέρη βλέπουν τα μνημεία της δόξης σου, παλάτια, βρύσες, δρόμους, κάστρα, και άλλα πολλά και θαυμάζουν την γνώσιν σου και την δύναμίν σου· κάμετε ακόμη και τούτο, το οποίον θέλει αυξήση ακόμη περισσότερον και των περιηγητών την περιέργειαν, και της υψηλότητός σου την δόξαν· ποίον άλλον φαινόμενον θέλει φέρη έκπληξιν περισσότερον εις ένα φράγκον... τούτο τη αληθεία εκπλήττει και του οδοιπόρου τον νουν, τούτο στεφανώνει την υψηλήν σου κεφαλήν με τον αμάραντον στέφανον της αληθινής δόξης». Λίγα χρόνια πιο πριν, ο Γιαννιώτης Δημήτριος Αθανασίου σε κείμενο φιλοξενημένο στις στήλες του γνωστού προεπαναστατικού περιοδικού της Βιέννης «Ερμή του Λόγιου» το 1817 ανάμεσα στα άλλα σημείωνε: «και την εις τας μαθήσεις υπεράσπισιν και προστασίαν του υψηλοτάτου ημών Αυθέντου απολαμβάνομεν, όστις, ως ήδη γνωστόν τοις πάσιν, απέστειλεν εις την σοφήν Ευρώπη με ίδιά του έξοδα τόσους νέους διά να σπουδάσωσι...». Στη διάρκεια της διακυβέρνησής του διαμορφώθηκαν επίσης ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη και την άνθηση του εμπορίου και των τεχνών που συνετέλεσαν όπως ήταν φυσικό και στην οικονομική και πολιτιστική άνοδο των κατοίκων των Ιωαννίνων. Σ' αυτό συμφωνούν όχι μόνο οι αντικειμενικοί κριτές του έργου του αλλά και οι επικριτές του, που παραδέχονται ότι στα χρόνια του τα Γιάννενα ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα εργαστηριακής χειροτεχνίας και εμπορίου στο νοτιοδυτικό τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου. Μερικές φορές μάλιστα ο ίδιος ο Αλής συμμετέχει στις εμπορικές δραστηριότητες στέλνοντας τα δικά του καράβια όχι μόνο σε Δύση και Ανατολή, αλλά και στην Αφρική και τη Συρία, διατηρώντας έτσι με τις αγορές αυτές για δικό του λογαριασμό ένα ειδικό εμπόριο, ενεργητικό και παθητικό. Ενα ακόμη στοιχείο, το οποίο τον διαφοροποιεί από τους άλλους Οθωμανούς πασάδες, είναι η διαμετρικά αντίθετη πρακτική που εφάρμοζε στις περιπτώσεις εκείνες που ενέσκηπτε επιδημία πανώλους στα σύνορα του πασαλικιού του. Από τις σχετικές πηγές γνωρίζουμε ότι με την παραμικρή υποψία υιοθετούσε όλους τους μηχανισμούς αντίδρασης ενάντια στην εξάπλωση της επιδημίας. Στα βασικά προληπτικά μέτρα κατά της πανώλους εντάσσονται και τα λαζαρέτα. Αν και γενικότερα στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα μέτρα αυτά απουσιάζουν, μια και η σύστασή τους ερχόταν σε αντίθεση με τη μουσουλμανική θρησκεία και τη θεία πρόνοια και το πεπρωμένο (kismet), στο πασαλίκι του Αλή παρατηρούμε ότι εφαρμόζονται, για πρώτη φορά, μέτρα ανάλογα με εκείνα που συνηθίζονταν στην Ευρώπη σε ανάλογες περιπτώσεις. Ετσι διαπιστώνουμε ότι μόλις εκδηλώθηκε η πανώλης στη Θεσσαλονίκη το 1812 ο Αλής διέκοψε κάθε επικοινωνία της Θεσσαλίας και Ηπείρου με τη Μακεδονία, ενώ ταυτόχρονα ανέθεσε στον αρχιγραμματέα του συμβουλίου του (Divan Effendi ) το σχηματισμό λαζαρέτων, τόσο για ανθρώπους όσο και για εμπορεύματα, σε όλα τα περάσματα. Οι ένοπλες φρουρές των λοιμοκαθαρτηρίων που τοποθετήθηκαν σε υποχρεωτικές διαβάσεις και κυρίως στα γεφύρια αποτελούνταν από Αλβανούς, ενώ η διεύθυνσή τους ανατέθηκε σε Ελληνες που πήραν όλα τα δυνατά μέτρα για να αποκρούσουν τη μετάδοση του νοσήματος. Ανάλογη δραστικότητα παρουσιάζουν και οι προφυλάξεις που λαμβάνονται στις παράκτιες περιοχές. Μάλιστα έδειχνε ιδιαίτερη αυστηρότητα στην εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων, τιμωρώντας με την ποινή του θανάτου τους παραβάτες. Η διαφοροποίηση αυτή στο φαινόμενο της πανώλους εξηγείται ώς ένα μεγάλο βαθμό από την αδιάφορη στάση του απέναντι στα θρησκευτικά ζητήματα. Αυτό άλλωστε φαίνεται καθαρά και από την προνομιακή μεταχείριση του ορθόδοξου πληθυσμού από την πλευρά του. Είναι γνωστό ότι οι χριστιανοί Γιαννιώτες έφεραν ενδυμασία και υπόδηση με χρώματα που επιτρέπονταν μόνο σε Οθωμανούς. Μάλιστα ήταν τόσο καλοντυμένοι που, σύμφωνα με τον Λικ (Leake), κάποτε ένας δερβίσης που επισκέφθηκε τα Γιάννενα έμεινε έκπληκτος και παραπονέθηκε στον Αλή ότι ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αντιληφθεί κάποιος τις διαφορές ανάμεσα στους Τούρκους και τους Ελληνες. Με βάση τις σχετικές αφηγήσεις ο Αλής εμφανίζεται ως πιστός του τάγματος των μπεχτασίδων και έδειχνε ενδιαφέρον για θρησκευτικά ζητήματα μόνο στις περιπτώσεις που οσμιζόταν πολιτικά οφέλη. Εκτός όμως από τα εκσυγχρονιστικά χαρακτηριστικά και τα θετικά στοιχεία που συναντά κανείς στον τρόπο διακυβέρνησής του, υπάρχουν και μερικές πράξεις και ενέργειές του με αρνητική χροιά, στις οποίες στηρίζονται αποκλειστικά μερικοί βιογράφοι του και τις υπερτονίζουν, για να οδηγηθούν σε ένα απορριπτικό σχήμα. Ο πνιγμός της κυρα-Φροσύνης και των άλλων νεαρών γυναικών από τα Γιάννενα, η σφαγή των Γαρδικιωτών, η καταστροφή του Σουλίου, καθώς και άλλες ωμότητες και βιαιοπραγίες του στα πεδία των μαχών, τα βασανιστήρια, οι συνωμοσίες και οι διπλωματικές του δολιότητες θεωρήθηκαν ικανά τεκμήρια απόρριψης και στοιχειοθέτησης διαφόρων κατηγοριών. Στα κείμενά τους δεν διστάζουν να τον αποκαλούν αιμοσταγή τύραννο, αιμοβόρο σατράπη και νέο μινώταυρο. Η ιστοριογραφική αυτή παραγωγή σήμερα θεωρείται ξεπερασμένη, αφού εύκολα μπορεί κανείς να αποδείξει ότι ακρωτηριάζει την αλήθεια, μια και αγνοεί ή προσπερνά πολλές και θετικές παραμέτρους της διακυβέρνησής του, που αναπτύξαμε παραπάνω. Σε αυτές θα μπορούσε να προστεθεί ακόμη το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των αγωνιστών του 1821 είχε συνδεθεί, έμμεσα ή άμεσα, με το αληπασαδικό φαινόμενο. ________ Orasi mailing list για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση orasi-requ...@hostvis.net και στο θέμα γράψτε unsubscribe Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας στείλτε email στην διεύθυνση Orasi@hostvis.net διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net Για το αρχείο της λίστας http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/ παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011) http://www.freelists.org/archives/orasi __________ NVDA δωρεάν αναγνώστης οθώνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού http://www.nvda-project.org/ __________ Για καλή Ελληνική και ξένη μουσική, Θεατρικά έργα από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο επισκεφθείτε το http://www.isobitis.com ______________
