Ta dyskusja zaczela sie od czyjegos skomentowania
zacytowanego przeze mnie aforyzmu J.W. Goethe'go
stwierdzajacego, ze mielibysmy doskonale wychowane dzieci,
gdyby ich rodzice byli dobrze wychowani. Jeden z dyskutantow
mowi do mnie - "Sluchaj, Magda, prawde powiedziawszy, to maslo
maslane. Bedziemy tak siegac do rodzicow, dziadow, pradziadow
az do jaskiniowcow albo i jeszcze dalej? A gdzies przeciez musi
byc poczatek?..." Ta watpliwosc, przyznaje, dala mi do myslenia
i mysle sobie tak:
Nie takie znow maslo maslane. Raczej sila uwarunkowan,
konsekwencje takich, a nie innych czynnikow wplywajacych na
wychowanie. Jak byli wychowywani rodzice naszych rodzicow?
Zaleznie od obowiazujacego, "powszechnego" systemu
edukacyjnego. Od czego zalezy system edukacyjny? Od aktualnej
polityki i jej wytycznych. I to sie zmienia, niekoniecznie na
lepsze, co latwo mozemy zauwazyc.
Ale jest rowniez cos, co pozostaje stale lub, jesli sie
zmienia to bardzo powoli - tradycja rodzinna - przekazywana z
pradziada na dziada, ktora ksztaltuje charakter rodziny z jej
etycznym kodeksem i wychowawczymi zalozeniami. Drugim, niemniej
waznym i rownie stalym czynnikiem i wykladnikiem moralnego
rozwoju czlowieka jest religia.
Dlatego w okresach najwiekszego balaganu politycznego,
dyktujacego edukacyjne byle co, wezmy chocby przyklad naszej
rodzimej komuny, tylko rodzina i kosciol mogly stanac okoniem
wobec modnych, modernych, nic nie wartych "tryndow
wychowawczych" (to z Gomulki), stawaly w obronie zachwianych
lub wrecz zdyskredytowanych etycznych wartosci.
Rodzina slaba ulegnie i podda sie narzuconym "tryndom".
Nawet kosciol wewnetrznie oslabiony zachwieje sie w swoich
posadach i swoim zagubionym owieczkom nie bedzie mial wiele w
sensie duchowego przewodnictwa do zaproponowania. Ale rodzina
scalona tradycja, kosciol wewnetrznie spojny nawet w czasach
najwiekszego chaosu pozostaja dla wychowania ostoja i baza. Tak
to widze.
Tradycja rodzinna, w szerszym ujeciu - kulturowa - oraz
religia jako bastion ponadczasowych humanistycznych wartosci.
Wartosci, ktore powinny byc wprzegniete w wychowanie kazdego
kolejnego mlodego pokolenia. Nie mowilibysmy wtedy o
degradacji, demoralizacji i etycznym marazmie, a wprost
przeciwnie, zbieralibysmy owoce wiernosci, kontynuacji
prastarym humanistycznym zasadom. I bylaby to wychowawcza
ewolucja w calym tego slowa znaczeniu - kontynuacja i postep, a
nie poczatek konca, ktorego dzisiaj przychodzi nam sie bac.
No i tu sie rzucili na mnie dwaj powazni adwersarze. Jeden
walil na kosciol - religia jest wlasnie najzdradliwsza
przyczyna oglupienia, robi ludziom wode z mozgu, jest jedynie
zrodlem zla i marazmu. Drugi na to, ze dzisiejsze zwyrodnienie
swiata jest dzielem wychowania przez tradycyjne rodziny. Im
sprawniejsza manipulacja tradycyjnymi idealami, tym wieksze
zwyrodnienie.
Krotko mowiac, wyszlo na to, ze jestem zacofanym koltunem,
ze tesknie za dogmatem, ze jestem falszywa, jadowita, ze
powinnam sie wstydzic, bo niby umiem sklecic poprawnie kilka
zdan, a daje sie omamic "czarnej propagandzie". Tu mi zaczeli
jeszcze opowiadac, jak to od wiekow humanizm walczy z
kosciolem, a kosciol z humanizmem, wychodzilo na to, ze
wzajemnie wyszarpuja sobie zwolennikow czy cos w tym rodzaju.
Kazali mi zajrzec do encyklopedii lub szukac w teologicznych
zrodlach, tam sie dowiem, jak to z tym humanizmem bylo
naprawde. Tu sie troche przylamalam, przyznaje, bo do
zapalonych szperaczy nie naleze, posluguje sie raczej
obserwacjami i zdrowym rozsadkiem.
Co z ta tradycyjna rodzina? Moj rozmowca dobitnie orzekl,
ze wspolczesna rodzina, a raczej jej wrak jest konsekwencja
zaklamania i demoralizacji naszej kultury wyroslej na
wychowaniu chrzescijanskim. Zycie rodzinne powinno opierac sie
na naturalnych prawach, na intuicji, nie byloby tego, co mamy.
Tu bym sie nawet zgodzila. Niekiedy lubie sie zgadzac. Ale
nie ze wszystkim. Dzisiejsze zwyrodnienie swiata jest dzielem
wychowania nie tyle przez tradycyjne rodziny, co przez rodziny
"zwyrodniale". Takie rodziny, ktore funkcjonuja tylko na
zasadzie wspolnego albo juz nawet rozbitego dachu nad glowa i
jakos tam wypelnionej michy z zarciem. Nie dajace dzieciakom
milosci ani przejawiajace troski o ich psychiczne, a wiec i
moralne zaplecze.
Rodzina naturalna, oparta na zdrowej intuicji, jakie to
ladne. Szkoda tylko, ze i te naturalnosc, i te intuicje szlak
trafil. Ludzie pedza otumanieni za groszem - konsumowac!
dorabiac sie! robic kariere! - mysle, ze czesto sa nawet
nieswiadomi, ze tworza jakas rodzine i ze to, co robia powinno
byc przede wszystkim w jej interesie. Tez jestem przeciwna
mieszania sie jakichkolwiek zewnetrznych struktur w zycie
rodziny - chyba, ze jest to znow swiadomym wyborem jakichs
ludzi. Albo ewidentna koniecznoscia, jak w wypadku jawnych
wykroczen. Jesli natomiast ojciec rodziny zagania swoja trzodke
na niedzielne nabozenstwo i trzodka ten wybor ochotnie
akceptuje, powiem - rowny gosc - trzyma rodzine w kupie i ida
razem droga, ktora wybrali.
Poniewaz "humanistyczne wartosci" az tak zadzgaly moich
przeciwnikow, mimo wszystko zajrzalam do encyklopedii i
sprawdzilam, ze sa tam one definiowane dokladnie tak, jak je
wyszczegolnilam. W teologiczne dociekania nie mialam odwagi sie
bawic, wychodzac z zalozenia, ze nic mnie wlasciwie nie
obchodza zaprzeszle zmagania humanistow z kosciolem czy
odwrotnie. Zawsze jakos tam wszyscy ze wszystkimi sie
kotlowali. I moze dzieki temu swiatopoglad ewoluowal. Mnie
chodzi jedynie o wartosci moralne, ponadczasowe i trwale, na
ktorych mogloby oprzec sie wspolczesne wychowanie. Moze
niepotrzebnie uzylam okreslenia: "humanistyczne". W koncu
niewazne jak sie zwal. Chociaz, co do definicji humanistycznych
wartosci, wynalazlam, co nastepuje: wolnosc czlowieka,
poszanowanie drugiego i jego godnosci, pragnienie oszczedzenia
mu cierpien, pelnia zycia jednostki...
Wedlug mnie, w sumie obojetnym jest zrodlo etyki. Niech to
bedzie religia czy spuscizna kulturalna, czy rezultat
poszukiwan etykow, filozofow. Wazne, by ta moralnosc istniala i
byla wdrazana w wychowanie ludzi wchodzacych w zycie. Jesli
jestem "jadowita" i faktycznie "demoralizujaca", wstydze sie
przeogromnie. Tylko, czym, do cholery, czym kogokolwiek
demoralizuje?! Nawolujac do wychowania opartego na trwalych
zasadach etycznych w miejsce pozostawienia mlodych samopas i na
zywiol dzisiejszego brutalnego, niebezpiecznego, pochrzanionego
swiata?
Ten przeciwny wychowaniu chrzescijanskiemu wyzwal mnie od
dewotek, ciemniaczek sluchajacych radia Maryja i stwierdzajac,
ze skoro odpowiada mi sredniowieczna metoda poszukiwania
wartosci, najwyrazniej tesknie za dogmatem. Dziwil sie, ze niby
wyksztalcona, a nie widze, ze dzisiaj "sredniowieczne metody",
odczytalam to jako wychowanie wlasnie chrzescijanskie, panosza
sie coraz bardziej, staja sie coraz bardziej agresywne, dla
wolnego czlowieka szkodliwe.
Czy tesknie za dogmatem? Jesli juz za czyms tesknie,
nazwalabym to moralnoscia. Moralnoscia pojeta jako zespol ocen,
norm i zasad okreslajacych zakres pogladow i zachowan uwazanych
w dzisiejszym wychowaniu za wlasciwe. Dogmat jest duzo wezszym
pojeciem, dotyczacym wylacznie religii, przyjmowanym na
zasadzie autorytetu bez zadnej kontroli krytycznej, jest czyms
niezmiennym i skostnialym. A ja przeciez mowie o ewolucji,
kontynuacji "etycznej spuscizny". Albo ktos nie chce zrozumiec
albo nie potrafi.
Czy widze niebezpieczna ekspansje kosciola? To, co widze
dzisiaj jest "etyczna degrengolada". Kazdy wuj na swoj stroj! A
co do religii, nie zgadzam sie ze stwierdzeniem, ze moze ona
dzialac na czyjakolwiek szkode. Moge uznac, ze jakas tam
religia jest skostniala, niepotrzebnie zatrzasnieta na jatrzace
sie problemy wspolczesnego zycia, funkcjonujaca w oparciu o
zwichniete gdzies tam organizacyjne struktury, nigdy jednak nie
uwierze, ze moze kogos zdemoralizowac. Czlowiek wolny powinien
miec wybor. Jesli wybierze jako podstawe etyki religie z jej
dogmatami, jego prawo, ktorego nikt nie ma prawa w mysl inaczej
pomyslanej etyki mu odebrac.
Religia sama w sobie nie jest "demoralizujaca". Zdarza sie
natomiast, ze "wierni" opacznie ja interpretuja, sami staja sie
wypaczeni, zdemoralizowani. Podam przyklad: Koran jest
wykladnikiem jak najbardziej poprawnych (w sensie obiektywnym)
moralnych zasad, miedzy innymi nakazujacym respekt dla kobiety,
co nie przeszkadza, ze religijni mescy fanatycy traktuja swoje
zony, matki, corki czy siostry jak calkowicie podporzadkowana
im wlasnosc i za jakikolwiek brak "posluszenstwa" zabijaja je
lub pala zywcem. Mamy tu przejaw wypaczonej, zwichnietej
religii. Fanatyczny islam jest sprzeczny ze swym jedynym,
duchowym zrodlem - Koranem.
Tradycyjne idealy zbankrutowaly, doprowadzajac swiat do
moralnego dna. A ja chce wskrzeszac trupy. Trzeba to wszystko
rozpieprzyc w pieruny, stworzyc etyczna proznie i od niej
zaczac, by na zupelnie nowych zasadach budowac nowy, poprawny
system wartosci - tyle moj adwersarz. Mimo nacisku z mojej
strony nie podal jednak tych nowych, uzdrawiajacych swiat
zasad.
"Moje zasady", brzmiace zapewne az razaco naiwnie wyzej
wyszczegolnilam. Nie nawoluje do niczego, a wiec do wychowania
chrzescijanskiego tez nie. Nie jestem duszpasterzem, tylko
skromnym pedagogiem. Pod wzgledem religii jak i orientacji
politycznej niech kazdy ma prawo do wlasnego wyboru. Mnie
chodzi jedynie o to, by moralnosc jako taka funkcjonowala we
wspolczesnym spoleczenstwie i byla wdrazana w wychowanie. I to
ma byc nadrzednym celem wychowania. Natomiast czy to bedzie
rodzina, czy szkola, czy kosciol, czy kolko zainteresowan - a
najlepiej wszystko do kupy - nie ma dla mnie znaczenia.
Traktuje te struktury jako instrument wychowawczy. Bez
instrumentu zaden gracz nie odegra chocby najpiekniejszej
muzyki.
I jeszcze jedno - mowa o pustce. Natura nie znosi pustki
pod zadna postacia. Mysle wiec, ze jest niemozliwoscia
calkowite zburzenie jakiegos systemu tak, by kamien na kamieniu
nie zostal. Zawsze zostana brzydkie gruzy, a nawet gruzy to tez
nie pustka. Trzeba wiec by chyba wybrac, tu sie posluguje
uzytym przez mego rozmowce jego wlasnym okresleniem, wszystkie
solidne i piekne "cegielki", by oprzec na nich system nowy,
lepszy, prawdziwie wartosciowy. Ja to bym tak sobie chciala, by
na swiecie zapanowal pokoj, wolnosc, dobro i sprawiedliwosc.
Podobaja sie Wam takie "cegielki"? :-) Niestety, ze strony
moich adwersarzy odpowiedzi sie nie doczekalam.
Magdalena Nawrocka
http://www.geocities.com/Paris/9627
