"
Geura upami nini pupus tipayun, aki téh sok tara lami
ngaduda, da sok teras nuturkeun nini ka ahérat............ teu kitu, da seueur
anu_ milari " nini " sanesna anu langkung anom tur seger .herhehehe he.
--- Pada Rab, 14/7/10, mj <ja...@itenas.ac.id> menulis:
Dari: mj <ja...@itenas.ac.id>
Judul: [Urang Sunda] (ngacapruk) wanoja indung manusa
Kepada: urangsunda@yahoogroups.com
Tanggal: Rabu, 14 Juli, 2010, 8:31 AM
Wanoja, Indung Manusa
Mun diibaratkeun kana logam, wanoja téh dianggapna emas. Jadi pantes mun sacara
adat ogé agama, kacirina loba aturan nu dilarapkeun ka atawa pikeun wanoja. Cék
salérét mah katémbongna siga nu ngahengker laku-lampah wanoja, padahal boh
aturan adat boh aturan agama-duanana kaci disebut étika- justeru pikeun
ngajénan jeung ngajaga diri jeung ajén wanoja.
Cara teu meunang indit-inditan sorangan, komo ti peuting jeung jauh,
kudu aya nu nganteur pikeun jadi pangawal. Komo munggah haji mah, dikudukeun
pisan aya batur lalaki nu masih muhrim, jsb. Lain hartina ngaheureutan ‘hak
pribadi’ wanoja, tapi sabenerna pikeun protéksi atawa ngalindungi, kusabab ari
wanoja mah, mun diibaratkeun kana logam téh, sarua jeung emas téa. Sedeng
lalaki mah beusi. Kusabab emas, tangtu teu bisa sagayawah. Béda jeung beusi. Di
kampung-kampung baheula mah, barudak lalaki bisa disebut teu pati dipaliré
atawa teu pati dipiroséa ku kolotna. Sare di tajug atawa di bale oge teu
nanaon. Béda jeung wanoja.
Mun noong tetempoan batur, cara Soren Kierkegaard, filsuf
néoéksisténsialis urang Dénmark, kapanggih yén nu ngaran wanoja mah, boga ajén
inajén atawa harkat nu béda unggal tahapan hirup nu kasorang ku dirina. Nincak
umur beuki ngaluhuran tah ajéna teh, alatan posisi atawa statusna ogé robah
jeung nambah.
Cék manéhna mah, salaku pangantén, wanoja leuwih geulis tibatan masih
parawan. Salaku istri hiji salaki, wanoja jadi leuwih geulis, sabab geus hirup
papasangan, geus jadi pangawasa di rumah tangga. Kecap “pamajikan” teh cenah
asalna ti kecap “majik”, nu hartina cicing atawa dumuk. Jadi istri téh nu dumuk
di bumi atawa panguasa imah. Harti beh dieu, bisa ti “majikan”, nu
hartina nya meureun dunungan atawa bos, ka saha salaki nyetorkeun
panghasilanana, jeung nu ngatur pangaluaran rumah tangga.
Istri robah atawa nambah status jadi indung. Parobahan katara oge dina
aurana. Geura ari keur kakandungan, raray hiji istri sok cahayaan. Siga nu méré
tanda yén éta istri téh calon indung, keur ngasuh calon manusa dina rahimna.
Geus ngalahirkeun, salaku indung, wanoja jadi langkung geulis tibatan
panganten. Salaku istri jeung indung, wanoja teh éstuning nu jadi matak dunya
terus muter mangtaun-taun kahareup.
Kumaha mun éta wanoja geus jadi nini? Ajéna malah beuki luhur deui
sabab jadi sumber pikeun sasaha, jadi pananggeuhan jeung tujuan saréréa. Sok we
geura, mun budak ménta duit ka kolotna teu dibéré, aya nini, pasti lumpatna ka
nini, da nini mah gedé kamungkinana bakal méré!
Nini atawa enin (nya aki oge sebut wé, bisi pundung) jadi tujuan
saréréa unggal mudik lebaran. Bibi, mamang, ua, kitu deui kolot sorangan,
marudik lebaran teh ka sepuhna utamana ka indungna, nya nini téa. Dina soal
kanyaah nu jadi nini ka incu-incuna ketembongna leuwih gede batan ka
anak-anakna. Pangna kitu, kahijina, nya da anak-anakna geus gedé, kaduana,
sigana nempo incu téh aya rasa waas atawa kahudang rasa, jadi panineungan nini
ka mangsa keur ngora, keur boga budak laleutik kénéh. Ogé yen incu nu balatak
teh nu baris neruskeun katurunan.
Munggah haji lir ibarat mudik ka nini. Deukeutna ka Siti Hajar (garwana
nabi Ibrahim), jauhna ka Siti Hawa, pasangan nabi Adam téa- pasangan manusa
munggaran di alam dunya. Ngaran wewengkon di Arab Saudi nu pangheulana
didatangan ku nu munggah haji ti sabrang, boh nu maké kapal laut boh nu maké
kapal udara téh, kota palabuhan Jedah. Ari kecap “jedah” teh basa Arab nu
hartina “nini”. Naha wewengkon éta disebut kitu? Sabab cenah di dinya pisan aya
makam Siti Hawa. Di urang baheula, anak nu lahir ku cara teu sah (kolotna teu
akad nikah heula), sok disebut “anak jadah”. Sabab kalolobana baheula, si anak
sok terus dikukut ku ninina!
Salah sahiji rukun haji, nyaeta Sya’i téa, lumpat leutik ti Syafa ka
Marwah, minangka ‘napak tilas’ baheula basa Siti Hajar lulumpatan néangan cai
pikeun anakna Ismail. Eta siloka pikeun ngajenan para ibu, indung nu ngandung,
pikeun ngarasakeun kumaha indung susah payah ngurus barudakna.
Numutkeun hadis nabi, kautamaan indung lobana tilu kalieun bapa. Tangtu
kitu. Sabab tiindung manusa lahir, lain ti bapa nu ngan nyumbang sperma nu
ngangkut kromosom X. Cék élmu Biologi mah, manusa teh dasarna kromosom Y, nu
nyampak di indung jeung Y eta teh kromosom wanoja. Nu jadi lalaki, katambahan
kromosom X. jadi kromosom wanoja YY, kromosom lalaki XY, hartina, sabenerna di
diri lalaki, aya unsur wanoja.
Loba babasan nu nunjukeun kautamaan atawa muliana hiji indung. Aya
babasan duka timana asalna (sigana ti Arab), yén “sorga teh ayana dihandapeun
dampal suku indung”. Babasan éta lain hartina naraka aya handapeun dampal suku
bapa, tapi pikeun nembongkeun yén indung teh mun dibanding pasanganana, bapa
téa, posisina leuwih utama. Kukituna mah pantes jeung geus sawajarna mun sok
aya manusa ménta hampura ka indung bari jeung sujud atawa nyium suku indungna.
Ongkoh dan pangeran moal rido ka hiji manusa mun indung (bapa) éta manusa teu
rido.
Bakat ku luhurna ajén atawa harkat martabat indung, urang Yahudi mah
boga babasan nu aheng, “pangéran nyiptakeun indung sabab pangéran teu bisa aya
diunggal tempat.” Urang Yahudi nepi ka boga babasan kitu bakating ku luhurna
ngajénan kanu jadi indung.
Dina babasan jeung paribasa di urang, indung loba dipaké mikeun
ngagambarkeun mangrupa-rupa perkara. Cara “indung peuting”, “indung suku”, “ibu
pare” “indung beurang”. Fitrah indung papasangan jeung bapa, jadi aya “indung
hukum bapa darigama”, “indung lembu bapa banténg”. Ka saha urang munjung jeung
muja sangkan hirup bagja, aya jurusna, nyaéta “munjung ka indung muja ka bapa.”
Wanoja teh tihang nagara. Ari nagara aya tilu unsurna nyaéta rahayat,
wilayah jeung nu ngurus. Ayana rahayat jeung nu ngurus nagara teh apan sasatna
mah dilahirkeun ti rahim indung, Lian ti ngalahirkeun manusa, ogé indung teh
apan nu sacara tradisional jeung empiris nu leuwih loba waktu jeung deukeut
jeung barudak. Hartina, indung pisan nu leuwih loba méré pangawaruh mangrupa
atikan, utamana étika, ka barudakna.
Kusabab tugasna leuwih ti lalaki, nya ngalahirkeun manusa, wanoja
dibere kamampu nu jauh leuwih kuat ti lalaki. Euweuh lalaki di alam dunya ieu
nu sanggup kakandungan jeung ngalahirkeun. Sanajan kitu, kamampu wanoja
disaluyukeun jeung umurna utamana dina soal ngandung. Geus nepi ka umur nu
tangtu, wanoja eureun kareseban atawa menstruasi, nu jadi tanda pangsiun ti
kamungkinan bisa ngandung jeung ngalahirkeun. Tada teuing ripuhna mun nini nu
sepuh masih keneh ngandung.
Rumah tangga teh bisa diibaratkeun nagara leutik. Matak indung sok
disebut ratu rumah tangga. Wanoja cék si cenah boga naluri ngurus. Leutik kénéh
oge wanoja mah geus bisa milu mantuan kolot di imah. Beda jeung lalaki, nu geus
gedé oge, loba kalakuanana nu masih kénéh siga orok: kudu di urus! Malah cenah
aya nu nyebut yén lalaki mah orok gedé.
Sanajan teu nalungtik statistik, ku lobana bukti nunjukkeun yén pikeun
nu kungsi hirup rarabi, papasangan mangtaun-taun terus hirup nyorangan, wanoja
leuwih kuat hirup nyorangan batan lalaki. Geura upami nini pupus tipayun, aki
téh sok tara lami ngaduda, da sok teras nuturkeun nini ka ahérat. Sabalikna mun
aki pupus ti payun, nini mah sok ngaranda teh rada lami. Salah sahiji alesan,
sigana, sabab nini jadi leuwih santai, da pangsiun ngurus aki. Eta nembongkeun
kaayaan yen nini mah langkung kuat batan aki, tapi aki mah, nu biasa diurus
nini, kaciri ripuh kudu hirup teu dibarengan nini.
